Cold Case Hammarskjöld

De Deense documentairemaker en satiricus Mads Brügger ontdekt in Afrika een postkoloniale doofpot van epische proporties. In Cold Case Hammarskjöld legt hij opnieuw de gruwelijke westerse inmenging in het donkere continent bloot.

Op 18 september 1961 kwam Dag Hammarskjöld, destijds secretaris-generaal van de Verenigde Naties, om bij een vliegtuigcrash in toenmalig Rhodesië. De Zweed was onderweg om een wapenstilstand tussen de democratische republiek Congo en het van Congo afgescheiden Katanga in goede banen te leiden. Hammarskjöld was als idealistische diplomaat een warm pleitbezorger van democratisch zelfbestuur in postkoloniaal Afrika. Dat streven werd hem fataal. Na zijn dood werd er naarstig gespeculeerd: was dit een zorgvuldig gecalculeerde moordaanslag? Uitgevoerd door westerse mogendheden met kwade intenties?

In The Ambassador (2011) deed documentairemaker en satiricus Mads Brügger zich in de Centraal Afrikaanse Republiek voor als een onverschrokken Liberiaanse diplomaat die deals sluit met schurken om zogeheten ‘bloeddiamanten’ te kunnen exporteren naar Europa. In Cold Case Hammarskjöld reist de Deen opnieuw af naar het hart van Afrika, waar hij stuit op een onwerkelijk complot.

De komiek begint, uitgedost in wit kostuum met tropenhelm, op het vliegveld van Ndola in Zambia te graven naar de resten van het vliegtuig waarin Hammarskjöld crashte. Het wrak zal wellicht de sleutel tot de oplossing zijn. Dus hebben Brügger en zijn kompaan – een Zweedse onderzoeker – slechts “twee schoppen, een metaaldetector met een extra krachtige spoel uit Johannesburg en twee sigaren” nodig. Het is een volstrekt droogkomische manier om te stellen: hopelijk hebben we het mysterie binnen luttele uren opgelost, dan steken we een sigaar op! Het tegendeel blijkt waar: Brügger is jarenlang bezig geweest om de door hem vermoede samenzweringstheorie te kunnen ontmaskeren.

De spanning wordt in de film – ook dankzij een gefragmenteerde verhaalstructuur – zorgvuldig opgebouwd: scènes eindigen bewust net voordat het (bevredigende) antwoord op de vraag is gegeven. De cartooneske ensceneringen, waarin Brügger zijn bevindingen op twee verschillende hotelkamers dicteert aan twee (zwarte) secretaresses, doen aan film noir denken, net als de omineuze pianopartijen. “Is het allemaal een complete hoax?”, zo vraagt de Deen zich op een gegeven moment af. Wat hij echter ontdekt is de natte droom van menig witte supremacist: een complot waarin witte Afrikanen, bijgestaan door het grootkapitaal en westerse veiligheidsdiensten, carte blanche kregen om hun streven naar een wit Afrika tot uitvoering te brengen.

De verklaringen van de enige getuige die Brügger bereid vindt te praten, zijn ronduit stuitend. Maar dat is wel meteen ook de achilleshiel van de film: je moet deze ex-militair maar op zijn blauwe ogen geloven. Het saillante is dat bepaalde ontboezemingen over een vermeend complot al in 1998 bekend werden, ten tijde van de Zuid-Afrikaanse Waarheids- en Verzoeningscommissie. Opzienbarende stukken, gevonden in geheime dossiers, werden toen verwezen naar het land der fabelen. Het is de vraag in hoeverre Cold Case Hammarskjöld de discussie rondom Afrika’s roerige verleden weer zal doen oplaaien. De legitimiteit van de film is intussen wel bevestigd, met onderscheidingen op Sundance en het Movies that Matter Festival.