BIPEDALISM

Sleutelen aan de evolutie

  • Datum 06-10-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films BIPEDALISM
  • Regie
    Jevgeni Joefit
    Te zien vanaf
    01-01-2005
    Land
    Rusland
  • Deel dit artikel

Jevgeni Joefit, vader (en enige lid) van het necro-realisme, maakt experimentele films over bizarre wetenschappelijke experimenten. De première van Bipedalism, zijn meest toegankelijke (en beste) film tot nu toe, is voor het Filmmuseum aanleiding tot een retrospectief.

De films van de Russische punk-kunstenaar Jevgeni Joefit — zwart-wit, zonder plot en vaak zonder dialoog — spelen zich af in een geheel eigen werkelijkheid. Een haast voorwereldlijk universum van primitieve mensen, een wereld zonder tijd, zonder beschaving en zonder steden — alles speelt zich af in bossen waar hooguit hutten en huisjes staan. Water, sneeuw, riet, modder: in die vochtige schoonheid van het Russische land lijkt Joefit op zijn leermeester Sokoerov. Gevat in eenvoudige, statische shots en gedraaid op bekrast, tweedehands 16mm-materiaal, tonen Joefits films een unheimische wereld waar het niet pluis is.
Eerder dit jaar was Jevgeni Joefit Filmmaker in Focus op het Filmfestival Rotterdam. Omzoomd door oud en nieuwer werk beleefde Bipedalism daar zijn wereldpremière. Bipedalism is Joefits meest toegankelijke film tot nu toe. De film kent een plot, en een verhaal dat ook nog eens te begrijpen is. Dat is wel anders geweest. Zijn oudere werk, dat nu ook in het Filmmuseum te zien is, omvat films waarin mannen in lange jassen door bos en moeras waden en elkaar zwijgend te lijf gaan, en verder amper iets gebeurt.

Wetenschappelijk experiment
Necro-realisme werd de eenmansstroming van filmer-schilder-fotograaf Joefit genoemd: films vol ondoden, lijken en primitief geweld. Het zijn de jaren tachtig in de Sovjet-Unie en de dood hangt in de lucht: de Communistische Partij zit misschien nog stevig in het zadel, maar het communisme is op sterven na dood. "Mijn films gaan nooit letterlijk over de dood", vertelde Joefit in Rotterdam. "Niet in de zin van mainstream actiefilms althans, die geplaveid zijn met lijken. De dood is in mijn films deel van de atmosfeer, iets dat in de lucht hangt."
Een ander favoriet onderwerp van Joefit is het ontspoorde wetenschappelijk experiment. Zo liet hij in Silver heads (1998) mensen met bomen kruisen, en in Killed by lightning (2002) werd met de evolutie geëxperimenteerd. In Bipedalism (’tweebenigheid’) gaat hij verder op dit thema. Een illustrator, die net een prijs heeft ontvangen voor zijn boek ‘Het leven van insecten’, ontdekt in de kelder van zijn vervallen huis een archief met wetenschappelijk materiaal uit de jaren dertig en veertig. Het gaat om onderzoek naar de oorsprong van de tweebenigheid van de mens. Hij vindt ook documenten over ‘antropotechniek’ en ‘humane hybridisatie’: geheime experimenten waarin mensen met de primaten werden gekruist. In een parallelle verhaallijn zijn de ontsnapte resultaten van die proeven te zien: aap-menswezens, die zich waggelend door de zompige Russische toendra’s bewegen, net als de zombies in Joefits eerdere films. Terwijl de illustrator meer en meer geobsedeerd raakt door het materiaal, probeert een oud-militair het Sovjet-onderzoek opnieuw op te starten.
Joefit: "De experimenten vormen de kern van mijn films. Ze zijn een mix van fantasie en werkelijkheid, want in de Sovjet-Unie zijn de meest vreemde proeven uitgevoerd. Eigenlijk zijn mijn films ook experimenten, in het vermengen van stijl, plot, genres, waarheid en verzinsel, Sovjet en Duitse cinema. Die botsing van stijlen en elementen is het necro-realisme, door critici ook wel ‘Russische sciencefiction’ genoemd".

Degeneratie
Volgens Joefit zijn de experimenten uit Bipedalism geïnspireerd door bestaande Sovjet-onderzoek uit de jaren twintig en dertig, dat tot doel had sterkere soldaten te kweken door mensen en apen te kruisen. Maar Bipedalism gaat niet alleen over de oude Sovjet-Unie, met zijn oude beelden van wetenschappelijk testen en scènes in communistische-propagandastijl, maar is ook een film die duidelijk in het heden staat, met referenties aan stamcelonderzoek, klonen en DNA. De Russische wetenschappers waren, eigenlijk net als de westerse, geobsedeerd door het idee van vooruitgang. Maar bij Joefit is evolutie degeneratie. De resultaten van de experimenten in zijn films zijn wezenloze mensachtigen die juist een stap naar achter hebben gezet in hun ontwikkeling. "Ik geloof niet in vooruitgang. Althans, dat is afhankelijk van mijn stemming. Maar als je nu naar de wereld kijkt, zie je alleen maar ellende. Volgens mij is dat niet de schuld van de mens, maar van de technologie, van de moderne massamedia. De media moeten constant gevoed worden met steeds maar weer nieuwe rampen en vers bloed, en zo ontstaat een kettingreactie van slechte dingen."
Technische vernieuwing is slecht voor de mens, en al helemaal voor de film. Volgens Joefit is de cinema sinds de hoogtijdagen van de klassieke Russische film in de jaren twintig (Eisenstein, Vertov) er alleen maar op achteruitgegaan. En dat allemaal door de komst van kleur en geluid, modernismen waar niemand wat aan heeft. Gebruikt, bekrast 16mm, daar moet je het mee kunnen doen.

Rik Herder