Ben X

Na een boek en een toneelstuk maakte Nic Balthazar ook een film over de jonge, gepeste autist Ben. Hij laat in Ben X niets te raden over.

De zeventienjarige Ben is autistisch. Maar niet zomaar autistisch. Hij is filmautistisch. Een filmpersonage met het syndroom van Asperger. Daarom zit zijn haar altijd warrig en kijkt hij alsof er elk moment een gewicht van vijf ton op zijn hoofd kan vallen. Het betekent ook dat hij zich zoveel mogelijk schuilhoudt in zijn eigen werkelijkheid (die van de bestaande fantasycomputergame Archlord) en zich nauwelijks staande houdt in de buitenwereld: weinig tot geen sociale contacten, tot wanhoop getreiterd op school, enzovoort.

Als filmautist is Ben echter nooit helemaal alleen. Behalve het al dan niet imaginaire vriendinnetje Scarlite is er altijd nog de toeschouwer, die meer dan wie ook bereid en in staat is om in Bens hoofd te kruipen en diens moeizame perspectief aan te nemen. Met een fatsoenlijke, respectvolle film als enige voorwaarde.

En verdorie, laat Ben X, het filmregiedebuut van schrijver en recensent Nic Balthazar, dat nou net niet zijn. Naar Ben en zijn problemen toe gedraagt de film zich alleszins fatsoenlijk en respectvol. De toeschouwer daarentegen wordt behandeld als een kind. Als een kind dat afwisselend doof, blind en dom is. Of alles tegelijk.

Kokhalzen
Ben mist als autist vaak het totaalplaatje – de werkelijkheid valt voor hem uiteen in scherven van indrukken. Dus komt Balthazar met snippers van monden, handen, handelingen, blikwisselingen, locaties. En dan telkens dezelfde snippers, want door herhaling krijgt Bens leven structuur. Alle impulsen stromen ook tegelijk en zonder hiërarchie binnen; daarom vervormt, verruwt en versterkt Balthazar de geluiden van Bens omgeving en stort ze in dolby surround over je heen. Omdat Ben niet weet dat hij een filmpersonage is, meent hij alles wat je ziet en hoort ook nog eens uit te moeten leggen. Haperend, aarzelend, maar wel met allerhande gevatte woordspelingen.

Zodoende blijft er rond Bens tragische relatie tot zichzelf, de ander en de wereld niets te raden over. Alles heeft Balthazar drie, vier, tien keer voorgekauwd. Is er ook maar één moment dat de camera stilstaat, het beeld niet verspringt, de kleuren natuurlijk blijven, de muziek verstomt en de voice-over zijn mond houdt?

Je moet echt je best doen om de ongeloofwaardige finale zonder kokhalzen door te slikken, en het stoort vreselijk hoe oud de acteurs zijn. Hoofdrolspeler Greg Timmermans (28) kan echt niet voor puber doorgaan, om niet te spreken van de al even oude treiteraar Titus de Voogdt.

Onbegrijpelijk dat Ben X allerlei prijzen won, in België flink wat geld in het laatje bracht en het vaderland mag vertegenwoordigen in de race om de Oscar voor Beste niet-Engelstalige film. Balthazar, hier vooral bekend als de kale spraakwaterval die menig artfilm introduceerde op het Belgische kwaliteitskanaal Canvas, bewerkte zelf zijn op ware gebeurtenissen gebaseerde debuutroman (Niets is alles wat hij zei) én toneelstuk (Niets) tot scenario. Een kwestie van stukbijten, herkauwen of oprispen – wie zal het zeggen.