ANALYZE THIS

Een vriend met problemen

  • Datum 08-10-2010
  • Auteur Hans Knegtmans
  • Gerelateerde Films Analyze This
  • Regie
    Harold Ramis
    Te zien vanaf
    01-01-1999
    Land
    Verenigde Staten
  • Deel dit artikel

Robert De Niro (l.) tegen Billy Cristal: \”Ik verliefd op mijn moeder? Heb je mijn moeder wel eens gezien?\”

Wat moet een regisseur doen om Robert De Niro te laten overtuigen in een komedie? Simpel. Hij moet zorgen dat het verhaal goed in elkaar steekt en — komedie of niet — serieus genomen kan worden. Verder hoeft De Niro alleen maar zijn gewone personage te spelen. En hij moet een paar keer ten prooi vallen aan een onstuitbare huilbui.

Soms ontkom je er niet aan om iemands werk als ‘intelligent’ te karakteriseren. Harold Ramis maakt intelligente komedies. De ene keer pakt het wat beter uit dan de andere. Een hoogtepunt was Groundhog Day, waarin verslaggever Bill Murray moest meemaken dat op voor hem onverklaarbare wijze de tijd stilstond. Elke ochtend om zes uur ging de wekkerradio, en na het uitfaden van Sonny & Cher (‘hoempapa hoempapa hoempapa… I love you babe pahoempapa hoempapa…’) riep de dj opgetogen dat vanochtend de feestdag ‘Groundhog day’ was aangebroken. De film was niet alleen intelligent en geestig. En passant werd Murray in het verhaal een beter mens die afstand leerde nemen van zijn cynische persoonlijkheid.

Oedipuscomplex
Ook Analyze this is een komedie die zijn onderwerp serieus neemt. Paul Vitti (Robert De Niro) is een van New Yorks machtigste maffiosi. Over twee weken is er een vergadering belegd van de bazen, waar afspraken gemaakt moeten worden over wie waarover zeggenschap krijgt. Vitti moet zijn leidende positie op zijn minst consolideren, maar dreigende wolken pakken zich samen boven hem en zijn getrouwen. Tijdens een werkbespreking krijgt hij een aanval van benauwdheid en pijn op de borst. Ook heeft hij last van nachtmerries, impotentie en zelfs huilbuien bij sentimentele televisiereclames. Een cardioloog die Vitti’s ‘hartaanvallen’ degradeert tot uitingen van angst komt deze diagnose duur te staan: Vitti’s secondanten trekken veelbetekenend het gordijntje van de spreekkamer dicht.
Gelukkig herinnert bodyguard Jelly (een glansrol van Joe Viterelli) zich dat hij na een kop-staart botsing het visitekaartje van de andere partij heeft gekregen. Deze psychiater Ben Sobol (Billy Crystal) maakte een degelijke indruk. Vitti staat voor een moeilijke keus. Iedereen — en zeker zijn collega’s — weet dat alleen mietjes psychiatrische hulp inroepen. Maar over twee weken moet Vitti tijdens de vergadering zijn mannetje staan. Hij neemt zijn toevlucht tot de klassieke leugen dat ‘een vriend van hem’ in moeilijkheden verkeert. (Sobel heeft net een patiënt over de vloer, maar die wordt voor driehonderd dollar afgekocht.) Vitti is aangenaam verrast wanneer de psychiater na een paar zinnen al doorheeft dat Paul eigenlijk voor zichzelf komt en helemaal niet voor een vriend. Deze man kent zijn vak! Minder prettig is het dat Sobel als Freudiaan veel vertrouwen heeft in het Oedipuscomplex. (Vitti verliefd op zijn moeder? Heeft de dokter Vitti’s moeder wel eens gezien?)
De zakelijke relatie tussen therapeut en cliënt ontwikkelt zich met vallen en opstaan. Ten eerste vormt Vitti’s wetenschappelijke scepsis een hinderpaal, ten tweede stellen Sobels voorbereidingen van zijn huwelijk in Miami Beach met Laura (Lisa Kudrow) het geduld van de gangster flink op de proef. Sobel moet soms met dwang op zijn prioriteiten worden gewezen, bijvoorbeeld wanneer hij met zijn geliefde in bed ligt of wanneer hij voor het altaar op het punt staat, zijn bruid het jawoord te geven. Ook de buitenwereld werkt niet mee aan het welslagen van de therapie: de FBI dwingt Sobel als informant op te treden en de clan van Vitti herbergt een verrader die in dienst is van maffiaconcurrent Primo Sindone (Chazz Palminteri). Het is een wonder dat Sobel en Vitti beiden levend het eind van de film halen.

Rolex-horloge
Er moet geen misverstand over bestaan: Analyze this is een komedie. Zo eentje waarom je luidkeels moet lachen, al berusten veel van de grappen op simpele karikaturen van het maffiawezen. (Bij terugkeer naar hun woning in New York ziet het nieuwbakken echtpaar dat Frank hen verrast heeft met een metershoge fontein die elke beschrijving tart. Ook is het Frank een doorn in het oog dat Ben geen Rolex-horloge draagt en, erger nog, er geen behoefte aan heeft.) Dat de film zo goed is dankt hij — behalve aan het slimme scenario — vooral aan het acteerwerk. Billy Crystal speelt zijn beste rol ooit als psychiater in een wereld die hij alleen van de film kent. De Niro is beurtelings angstaanjagend en aandoenlijk als getormenteerde maffioso die in een proces van persoonlijke groei verwikkeld raakt. Na Analyze this ziet de wereld er tijdelijk net iets mooier en sympathieker uit dan daarvoor. Dat effect heeft alleen een film met een hart en niet een vrijblijvende wegwerpkomedie.

Hans Knegtmans