An Inconvenient Truth

Wie nog niet overtuigd is van de klimaatverandering, zal door voormalig presidentskandidaat Al Gore met man en macht op andere gedachten worden gebracht. De documentaire An Inconvenient Truth zet de feiten helder op een rijtje, maar soms waan je je wel in de Grote Al Gore Show.

Juli 2006: de heetste julimaand ooit sinds de officiële metingen. Augustus 2006: de natste augustusmaand sinds de metingen. Het lijkt wel of de toekomstscenario’s van het KNMI nu al werkelijkheid zijn geworden. Ook de natuur in de achtertuin lijkt ‘van slag’: veel bloemen bloeien eerder dan voorheen, en ook de vogeltrek verandert door de stijgende temperatuur, constateren fenologen die onderzoek doen naar natuurverschijnselen die op vaste tijdstippen plaatsvinden. Tegelijkertijd werd in 2006 het haring- en mosselseizoen uitgesteld vanwege het koude voorjaar. Zo’n tegenstrijdige constatering bewijst dat kortetermijndenken over het klimaat niet de juiste manier is. We hebben statistieken nodig die honderden, duizenden, het liefst tienduizenden jaren bestrijken. En we hebben iemand nodig die alle feiten helder op een rijtje zet.

De documentaire An Inconvenient Truth voorziet daarin. Voormalig presidentskandidaat Al Gore heeft zich ontpopt tot missionaris die gedreven uitleg geeft over de huidige klimaatverandering. Hij is ten volste overtuigd van zijn gelijk. Ten eerste: er is een klimaatverandering. Ten tweede: die wordt veroorzaakt door de mens die miljoenen jaren oude fossiele brandstoffen in veel te korte tijd verbruikt. Ten derde: het is twee voor twaalf maar we kunnen het tij met zijn allen nog keren.

Na het zien van An Inconvenient Truth zullen er maar weinig mensen zijn die niet overtuigd zijn van de klimaatverandering. Maar Gore’s retorische begaafdheid werkt ook wel eens tegen hem. Hij komt zo vaak in beeld, dat je je soms in de Grote Al Gore Show waant. Gore presenteert zich als een leergierige man die de waarheid over CO2-uitstoot al tientallen jaren geleden ontdekte en nu de wereld even komt redden. Toch snijdt hij zulke belangrijke onderwerpen aan dat je al snel door die ietwat ijdele interrupties heenkijkt. De peptalk aan het eind, waarin de kijker wordt gemaand om anderen “aan te raden deze film te gaan zien”, wekt wel irritatie op. Het applaus dat Gore ten deel valt aan het begin van de film is ook niet echt neutraal te noemen, net als de naam van de filmsite climatecrisis.net.

De omlijsting mag dan wel onwetenschappelijk zijn, het onderwerp is dat niet. De overdreven focus op Gore doet niets af aan de noodzaak van de documentaire. De soms propagandistische taal wordt wel degelijk gestaafd met feiten, heel veel feiten, die je niet laten duizelen maar juist om meer laten roepen. De gepresenteerde gegevens zijn niet onbekend maar ze worden wel voor het eerst zo overzichtelijk en toegankelijk op een rijtje gezet. Jammer dat de statistieken soms wel heel kort in beeld blijven, zodat de kritische of naar meer informatie hunkerende kijker niet de kans krijgt om er een tweede blik op te werpen.

Permafrost
Net als veel wetenschappers maakt Gore duidelijk dat de terugtrekkende gletsjers de belangrijkste signaalafgevers van het broeikaseffect zijn. Het wit van sneeuw en ijs kaatst de zonnestraling af, dus zodra deze smelten, zal er meer zonnewarmte door de aarde en de oceaan worden opgenomen. Als vervolgens de permafrost smelt, komen ook nog eens grote hoeveelheden in de toendra opgeslagen methaan vrij waardoor het nog warmer wordt. Het is een van de voorbeelden van een kettingreactie die moeilijk te stoppen is als hij eenmaal in gang is gezet. Gore komt met talloze andere alarmsignalen. Hij erkent uiteraard dat de temperatuurstijging en -daling op lange termijn cyclisch is, maar de CO2-uitstoot van de afgelopen decennia is onovertroffen, laat hij zien door middel van een stijgende lijn die niet meer op de grafiek past, zo snel schiet hij omhoog.

Hoe kan het dat zoveel mensen hier de ogen voor sluiten, vraagt Gore zich af. Hij geeft zelf het antwoord: veel mensen verkeerden lang in een staat van ontkenning, en als ze eenmaal overtuigd zijn van de feiten, vervallen ze in één klap naar een staat van ontreddering. De tussenstap, nuchter naar oplossingen zoeken, slaan ze over. En omdat het onderwerp niet leeft onder het electoraat, zetten de politici het niet op de agenda.

Gore beweert dat er onder wetenschappers geen enkele onenigheid over de klimaatverandering is; het zijn vooral sommige kranten en tijdschriften die verdeeldheid zaaien door ongeïnformeerde scepsis tentoon te spreiden. Dat is kort door de bocht, want er zijn genoeg wetenschappers die de klimaatverandering relativeren — ze ontkennen het niet maar plaatsen hem vooral in historisch perspectief. Zo beweert gletsjeronderzoeker Hans Oerlemans dat het door de mens veroorzaakte broeikaseffect een rimpeltje op een gestage afkoeling is. Het opstoken van fossiele brandstoffen zal ons klimaat enkele eeuwen wat opwarmen, maar dat zal de trend van toenemende koude niet keren. Ook geoloog Salomon Kroonenberg, auteur van De menselijke maat, wijst op de nietigheid van de mens. In NRC Handelsblad schreef hij begin dit jaar: ‘De aarde heeft twintig keer zo veel broeikasgas in de atmosfeer gehad als nu, de zeespiegel heeft tweehonderd meter hoger gestaan dan nu. Het is vanuit dat perspectief dat ik mij stoor aan kortetermijnonheilsprofeten die denken dat de opwarming van het klimaat rampzalig is. Voor de aarde is dat niets bijzonders, wij hebben gewoon als mens nog niets meegemaakt.’

Misverstand
Waarschijnlijk om de zaak niet nodeloos ingewikkeld te maken, negeert Gore andere oorzaken van temperatuursstijgingen zoals de Milankovitch-cycli van de zon, het vrijkomen van methaangas uit de zeebodem en de Noord-Atlantische Oscillatie, maar er blijft genoeg bewijs over dat de mens wel degelijk op te grote voet leeft.

Dat politici en burgers de oogkleppen nog niet hebben afgerukt, komt volgens Gore door een hardnekkig misverstand. Veel mensen denken dat er gekozen moet worden tussen economie en milieu, terwijl Gore ervan overtuigd is dat verantwoord omgaan met natuurlijke bronnen de welvaart niet in de weg zal staan maar juist vooruit helpt. Dat optimisme wordt niet gestaafd en lijkt zo uit een oude speech van zijn presidentscampagne te komen.

An Inconvenient Truth maakt wel nieuwsgierig naar wat er was gebeurd als Gore in plaats van George W. Bush president was geworden. Had hij de tegenkrachten kunnen overtuigen? Ondertussen hebben veel Amerikaanse staten zelf het heft in eigen handen genomen, nu Bush nog steeds weigert om ook maar iets aan CO2-reductie te doen. Eigen initiatief is de sleutel tot de oplossing, desnoods uit eigenbelang. Zo moeten ook oliemaatschappijen ooit de stap zetten naar alternatieve energiebronnen, want de voorraad fossiele brandstoffen is eindig. De technologische vooruitgang is de veroorzaker van het broeikaseffect, maar datzelfde technische vernuft zal ook de oplossing moeten leveren. De knop moet bij iedereen om en Al Gore staat al trappelend klaar om het eerste zetje te geven.