Als de nacht maar niet valt

Na De regels van Matthijs volgt Marc Schmidt dit keer mensen die mentale problemen proberen te voorkomen. Kun je daarin ook doorslaan?

Nooit, soms, vaak, heel vaak. Het zijn de bekende antwoorden van eindeloze vragenlijsten die mensen moeten invullen in de nieuwe documentaire van Marc Schmidt. In drie landen volgt hij deelnemers aan projecten ter preventie van mentale problemen.

Zo stopt een aantal Noorse kinderen hun ‘vreemde gedachtes’ in een ballon en prikken die vervolgens door, in de hoop dat hun later een gang naar de ggz wordt bespaard. In Lake Nona in Florida heeft Tavistock Development Company een ideale, aangeharkte wereld geschapen waar alles gemeten wordt en waarin bewoners leven te midden van geruststellende leuzen als ‘Inspire, perform, elevate’. Doordat ze alle wrijving proberen weg te nemen, zou iedereen gelukkig moeten zijn, luidt hun theorie.

In Nederland probeert Maarten een nieuwe psychose te voorkomen, onder andere met behulp van de Behapp. Deze app meet hoeveel verschillende locaties iemand bezoekt, en hoe vaak en hoe lang de contacten zijn. Ondertussen verzamelt het onderzoeksproject PRISM grote hoeveelheden data om de biologische achtergrond van sociale terugtrekking te onderzoeken.

Preventie in plaats van genezing, het klinkt mooi, maar hoe ver gaan de onderzoekers daarin? Schmidt filmt ogenschijnlijk observerend, maar door de intuïtieve montage wordt tussen de regels duidelijk dat je zo je vraagtekens kunt plaatsen bij de meetobsessie. Waar is de mens gebleven tussen alle datasets, tussen alle nullen en enen? En is een gladgestreken leven niet een betekenisloos leven?

Ontluisterend is een gesprek tussen Maarten en een psycholoog die hem een vraag uit een – opnieuw – lange lijst voorleest: ‘Kun je me vertellen over het leven en het doel ervan?’ Maarten neemt de vraag serieus en zegt dat het leven volgens hem geen zin heeft, maar dat dit niet erg is omdat die zinloosheid een voorwaarde is voor vrijheid – een goed, coherent verhaal, maar de psycholoog onderbreekt hem plotseling: “Als je zo begint te praten dan merk ik dat ik de draad bijna kwijtraak. Heb je dat vaker, dat je steeds verder begint weg te dwalen?” Ze lijkt het stigma van de ‘wartaal uitslaande psychoot’ op Maarten te plakken. En als ze hem nog een keer afkapt, wordt duidelijk dat ze geen vraag stelt vanuit wezenlijke interesse, maar vooral bezig is haar dataset te vullen. In Noorwegen streven ze ondertussen naar een “optimale combinatie van maximale voordelen voor de kinderen met minimale inspanning van de ggz”.

Toch maakte Schmidt geen aanklacht tegen doorgeslagen efficiëntie. Daar is de film te subtiel voor. Hoewel hij zich wel een amusant speldenprikje permitteert op de aftiteling. Daar bedankt hij psycholoog en filosoof Jaap van Heerden ‘die Maarten leerde dat het oké is dat het leven geen zin heeft’. Gehaaste psychologen, luisteren jullie mee?