Hollandse Nieuwe 2023: Marc Schmidt over Als de nacht maar niet valt

In de reeks Hollandse Nieuwe beantwoorden makers wier films op de nieuwe editie van het Nederlands Film Festival in première gaan elk dezelfde vijf vragen.

1. Waar gaat je film over? “Preventie in de psychiatrie. Kan je afwijkend gedrag voorspellen? Een mentale stoornis detecteren, nog voordat symptomen zichtbaar zijn? Middels vragenlijsten, MRI-scans en het tracken van bewegingen wordt geprobeerd om ons menselijk welzijn in kaart te brengen. Emoties en gedrag worden daartoe omgezet in cijfers. Op drie locaties – Nederland, Noorwegen en Florida – film ik hoe mensen steeds verder gaan in hun streven welzijn te optimaliseren.”

2. Waarom wilde je deze film maken? “Onze drang tot controle speelt vaker in mijn films. Als de nacht maar niet valt is eigenlijk een klassiek Prometheus-verhaal: een doorgeslagen meten en gladstrijken van ons leven zal zich uiteindelijk tegen ons keren, want het leidt tot een betekenisloos bestaan.
“Dat betekent niet dat ik altijd tegen preventie en meten ben. Van dichtbij heb ik meegemaakt hoe ontwrichtend psychoses, angstaanvallen of depressies kunnen zijn. Natuurlijk wil je die voorkomen. De vraag die mij interesseert is niet of en hoe dat mogelijk is, maar hoe ver je daarin gaat. Welke prijs je daarvoor betaalt. Ook de negatieve ervaringen die we doorstaan maken dat we zijn wie we zijn. Of zoals Maarten, een van de hoofdpersonen uit de film het zegt: ‘Die psychose, die was echt de hel. Maar het was ook heel intens, alsof ik meer mezelf was. Daar verlang ik nog wel eens naar terug’.”

3. Ooit maak ik nog eens… “een sf-archieffilm. Het idee moet nog rijpen, maar langzaam krijgt het wat meer vorm in m’n hoofd. Het zal nog wel een paar jaar duren voor het zo ver is.”

4. Waaraan ontbreekt het in de Nederlandse film? “Ongemak. Veel Nederlandse films lijken vooral te willen behagen en bevestigen. Echt wringen en schuren doet het zelden, uitzonderingen zoals Judith de Leeuw of Festus Toll daargelaten. Reflectie, twijfel, ambiguïteit. We denken als Nederlandse makers veel te weinig na over film. Over de verhalen die we willen vertellen en vooral over hoe we die vertellen. Ik heb een grote behoefte aan nieuwe verhaalvormen, zowel binnen documentaire als fictie, omdat die tot andere ervaringen kunnen leiden. En daarmee ook iets nieuws te zeggen hebben. Tabitah Jackson, voormalig directeur van Sundance, sprak dit jaar op Sheffield Docfest over ‘the beauty of retrospective meaning’. In Nederland zal je zoiets niet snel horen, daar is instantbegrip de overheersende norm.”

5. Wat was een bepalend filmmoment in je leven? “Spetters. Ik zag het op een kleine zwart-wit televisie, thuis, alleen, toen mijn moeder een avond weg was. Ik denk dat ik veertien jaar oud was. Diepe indruk. Dit kon film dus óók zijn: echte, rauwe emoties.”

De lange documentaire Als de nacht maar niet valt (If Only Night Wouldn’t Fall) ging in wereldpremière op het afgelopen Sheffield Docfest, zal in september 2023 zien zijn op het Nederlands Film Festival en draait vanaf 28 september in de bioscoop.