Afternoon en Days van Tsai Ming-liang
Een artistiek droomhuwelijk
De aandoenlijke, intieme documentaire Afternoon en de fictiefilm Days, samen uitgebracht op blu-ray, bieden fascinerende inzichten in de levensvisie van slow cinema-cineast Tsai Ming-liang en zijn vaste acteur Lee Kang-shen.
“Ik heb een sterk voorgevoel dat ik binnenkort zal sterven”, prevelt een zichtbaar geëmotioneerde Tsai Ming-liang in de in 2015 verschenen documentaire Afternoon (Na ri xia wu).
De Maleisisch-Taiwanese filmmaker deelt deze intieme informatie met zijn vaste acteur, boezemvriend, zakenpartner en huisgenoot Lee Kang-sheng, die al vanaf 1991 met Tsai werkt en bekendstaat om zijn intense, kwetsbare rollen.
De cineast en de acteur worden in de documentaire gefilmd in een klushuis dat ze bewonen, gelegen in de heuvels rondom de Taiwanese hoofdstad Taipei. Ze zijn neergestreken in een beduimelde kamer op de bovenverdieping, waar twee raamloze kozijnen uitzicht bieden op de bijna fluorescerend groene jungle die zich, getuige een paar doortastende varens, een weg naar binnen probeert te banen.
Op deze idyllische plek, die niet had misstaan in een fictiefilm van Tsai, blikken de twee gedurende tweeënhalf uur terug op hun lange samenwerking. Dat Tsai begint met bovengenoemde dramatische ontboezeming is op zichzelf niet verrassend. In zijn films vormen leven en dood steevast een twee-eenheid.
Bespiegelingen op de dood
Afternoon is te zien op een door distributeur Second Run uitgebrachte blu-ray-set waarvan ook Tsai’s Days (Rizi, 2020) deel uitmaakt. Het is aan te raden om de twee films achter elkaar te zien, omdat ze in veel opzichten complementair zijn. Zo zijn Tsai’s bespiegelingen op de dood in Afternoon terug te zien in de wijze waarop de cineast zijn hoofdrolspeler (Lee speelt Kang) regisseert in Days: vaak in een ontspannen houding, dommelend. Tijdens een bijzonder kalmerende scène doet Kang een gelegenheidsdutje in een leunstoel. Even lijkt het alsof de film is vastgelopen; alsof Kang een stille dood is gestorven, totdat zijn voet zachtjes beweegt.
Verderop in de film gaat Tsai met een bijna statisch shot nog een stap verder. Hij filmt de façade van een gebouw, met op de voorgrond een verroeste lantaarnpaal en stroomkabels. Het zonlicht weerkaatst op de glazen pui. Wie goed kijkt ziet een kat – of een rat? – gedecideerd achter een raam langs kruipen. Dit moment is exemplarisch voor hoe Tsai steeds rigoureuzer is geworden in zijn minimalisme. In Days ontbreekt het goeddeels aan dialoog en de spaarzame gesprekken zijn op verzoek van Tsai bewust niet ondertiteld.
In slechts 46 shots toont Tsai de opmaat naar een tedere ontmoeting. Kang, die last heeft van zijn nek, is afgereisd naar Bangkok, waar hij wordt behandeld met acupunctuur. Ook huurt hij twintiger Kon (gespeeld door de Laotiaanse acteur Anong Houngheuangsy) in die hem tijdens het sublieme hoogtepunt van de film een erotische massage geeft. Days, een meditatieve exercitie over eenzaamheid, toont op dat moment twee mannen die pas in elkaars aanwezigheid opbloeien.
Praatstoel
Je zou kunnen stellen dat de personages uit Days exponenten zijn van Tsai en Lee. De cineast en de acteur wonen op het moment van het filmen van Afternoon al bijna twintig jaar samen. Niet als stel – Tsai valt op mannen; Lee op vrouwen – maar als een soort door samenkomst van omstandigheden ontstaan kunstenaarscollectief. Met Tsai als de man achter de knoppen en Lee in een uitvoerende functie. Of zoals Tsai in de documentaire uitlegt: “Wij vormen een droomhuwelijk. Jij hebt geen verlangens, zodat ik mijn ding kan doen.”
Tijdens de zeldzame momenten dat Lee in de film aan het woord komt – Tsai zit het grootste deel van de film op de praatstoel – vertelt hij over de in zijn ogen geneugten des levens: “Ik breng graag tijd door met mijn honden en tussen de gewassen die ik verbouw.” Lee heeft het leven teruggebracht tot de naakte essentie, net zoals Tsai dat doet in zijn films.
Gaandeweg de documentaire begrijp je waarom de twee het zo goed kunnen vinden. Lee is zwijgzaam en heeft de juiste manier gevonden om met Tsai te communiceren. Bovendien kunnen de meeste mensen helemaal niet met Tsai opschieten, vertelt Lee. Dus zijn de mannen tot elkaar veroordeeld.
Misschien ook wel als remedie tegen de in neonlicht gedrenkte eenzaamheid waarvan het werk van Tsai al sinds Rebels of the Neon God (1992) doordrongen is. Halverwege Afternoon vraagt iemand buiten beeld waarom Tsai geen partner heeft. Tja, “hij is te kieskeurig”, mompelt Lee. Tsai pareert: “Wanneer ga jij trouwen? Je bent de veertig al gepasseerd.” Lee: “Trouwen kan nog tot aan de dag voordat je sterft.” Tegen het einde van de film zegt de acteur: “Misschien kom ik in mijn volgende leven terug als regisseur en jij als mijn acteur.” Tsai reageert op dubbelzinnige, poëtische wijze: “Moet ik me dan net zoals jij blootgeven?”
Afternoon en Days zijn vanaf 18 november 2024 samen verkrijgbaar op blu-ray (Second Run).