A Strange Love Affair with Ego

Schaamteloosheid en egomanie dwingen een dubieus soort bewondering af. Grote ego’s hullen hun omgeving in een schaduw waarin het best aangenaam toeven is. In de documentaire A Strange Love Affair with Ego van regisseur Ester Gould draait het om dit soort grandioze, boeiende persoonlijkheden.

Narcisten zijn heerlijk om naar te kijken. Instagram- of Facebook-accounts die bulken van de zelffelicitaties zijn net zulk lekker ‘fout’ vermaak als reality-tv-types voor wie het feit dat ze gefilmd worden alleen maar de bekroning lijkt van de manier waarop ze toch al door het leven gingen: als ster in hun eigen show. Celebrities Kim Kardashian en haar man Kanye West — haar beroep laat zich moeilijk definiëren, hij is rapper — steken elkaar naar de kroon in een soort narcisme 3.0, met selfies van alle stadia van haar zwangerschappen en een per ongeluk (?) uitgelekt filmpje waarop hij zich aftrekt bij een foto van… zichzelf. Waarop Kim huilend het huis zou hebben verlaten. Waarop het filmpje nog weer vaker gedeeld werd.

Kim en Kanye snappen het beter dan wij: schaamteloosheid en egomanie fascineren, en dwingen een dubieus soort bewondering af. Grote ego’s hullen hun omgeving in een schaduw waarin het best aangenaam toeven is. Wij gluurders en volgers zien onze eigen, verborgen verlangens uitgeleefd door een stel excentriekelingen en hoeven zelf alleen maar een duim op te steken of tut-tut-tut te doen; door hun overschrijdingen van de grenzen van ‘betamelijk’ gedrag weten we zelf weer even precies hoe we dat definiëren.

In de documentaire A Strange Love Affair with Ego van regisseur Ester Gould, winnaar van de IDFA Award for Dutch Documentary, draait het om dit soort grandioze, boeiende persoonlijkheden. Katalysator vormt Goulds oudere zus Rowan — knap, creatief en charismatisch — die ze van jongs af aan bewonderde. Geen wonder: Rowan (blijkt uit Goulds mooi spaarzaam geschreven teksten; haar zus komt niet in beeld) leek geboren voor geluk en avontuur.

Mythe
Het liep anders. De mythe hield geen stand. Rowans succesverhalen veranderden aanvankelijk ongemerkt in waanideeën, tot ze helemaal niet meer tegen het leven opgewassen bleek. Voor Gould, die zo eerlijk is om ook haar eigen aandeel in hun ongelijke verhouding te onderzoeken, was dit een tweevoudige schok: ze verloor niet alleen haar zus, maar ook een gids. Ze moest opeens zelf de weg wijzen en het voorbeeld geven. Idolatrie is mede zo verleidelijk omdat het ons van volwassen verantwoordelijkheden ontslaat.

Wat heeft Rowan geveld? Leed zij inderdaad, zoals sommige psychiatrische rapporten over haar vermeldden, aan een narcistische persoonlijkheidsstoornis, werd de afstand tussen zelfbeeld en realiteit daardoor ondraaglijk groot? En: lopen we dan niet allemaal gevaar, met Kim en Kanye voorop? Narcisme wordt wel de grote kwaal van onze tijd genoemd: zie de social media, zie het explosief gegroeide fenomeen van de selfie, zie, zoals wetenschappers al geturfd hebben, het toenemend gebruik van woorden als ‘ik’ en ‘zelf’ in songteksten en kranten.

Een paar kanttekeningen daarbij. Ten eerste, zoals een psychiater in Goulds film ook uitlegt, is een zekere mate van narcisme gezond: elke veilig opgroeiende peuter vindt zichzelf even het middelpunt van het universum. Zo bakent een mens zijn plek in de wereld af: dit ben ik, dit kan ik, dit wil ik. Facebook en selfies voeden de peuter in ons allen: even weer het middelpunt van de wereld, lekker. Maar veruit de meeste gebruikers (ook kinderen) weten dat het buiten anders toegaat. Daar wachten elke dag ook tegenvallers en teleurstellingen en moeten we voortdurend rekening houden met anderen.

Afgeschminkt
De drie vrouwen die Ester Gould in haar film volgt als een soort afgeleiden van haar zus, hebben duidelijk al de nodige kwetsuren opgelopen. IJdel zijn ze, zeker: ze besteden veel tijd aan hun uiterlijk en imago en dromen van een ‘doorbraak’. Maar ze zijn ook kwetsbaar. Ze praten eerlijk over hun twijfels en zijn zeer sociaal bewust. Ze zijn zelfs voortdurend met anderen bezig. Hou van mij, kirt de Londense kunstacademiestudente als ze in haar volle Rubensiaanse glorie over de bar van een nachtclub hangt. Respecteer mij, blaft G-Geisha uit Los Angeles, die zich in de underground-shows die ze organiseert opwerpt als voorvechtster van alle ‘outcasts’ terwijl ze thuis, afgeschminkt, snikkend hint naar haar moeilijke jeugd. De Nederlandse kunstenares met wie de film afsluit biecht op dat ze de nacht ervoor dansend en berichtjes sturend uit haar dak is gegaan — een feestje met haar telefoon als enige gast. Pathetisch, vindt ze zelf ook, achteraf.

Voor een volbloed narcist stopt het feestje nooit. Nimfenzoon Narcissus uit Ovidius’ Metamorphosen verkiest zijn eigen spiegelbeeld boven de meisjes en mannen die hem aanbidden en blijft zichzelf tot in het dodenrijk bewonderen, in het water van de Styx.

Acteur Shia LaBeouf leek onlangs iets dergelijks te proberen, toen hij zich door een kunstcollectief liet casten in een live stream van hemzelf terwijl hij al (!) zijn eigen films achter elkaar bekeek. Maar interessant genoeg legde LaBeouf daarbij juist een extreem sociaal bewustzijn aan de dag: door ook zijn slechtste films samen met anderen uit te zitten voelde hij zich eindelijk niet meer alleen in de bioscoop, verklaarde hij na afloop ontroerd. “It felt like family.”

Egotripperij als manier om je verbonden te voelen: misschien is dat wel het echte narcisme 3.0.