Ester Gould over A Strange Love Affair with Ego
'We verwachten te veel van onszelf'
In A Strange Love Affair with Ego verkent Ester Gould de grens tussen gezonde en ongezonde zelfliefde en ze haar eigen bovenmatige bewondering voor haar zelfverzekerde zus onder de loep neemt. Gould: ‘Veel mensen zien succes als een keuze, waarbij zelfprofilering voorop staat. En dan ben je een loser als iets je niet lukt.’
De ogenschijnlijk succesvolle vrouwen in A Strange Love Affair with Ego staan voor een aantal eigenschappen die de in Schotland geboren Ester Gould (1975; De rekening van Catalijne) zich herinnert van haar zus, die altijd blaakte van zelfvertrouwen. “Mijn interesse in narcisme, grote ego’s en imponerende persoonlijkheden heeft alles met mijn zus te maken. Ik bewonderde haar al van jongs af aan maar ze is later van haar voetstuk gevallen.”
Dat gebeurde door wat haar zus ‘de val’ noemde; in werkelijkheid sprong ze in een waan van een flatgebouw. “Daarna veranderde haar persoonlijkheid totaal, ze was eerst nergens bang voor, was grenzeloos en van zichzelf overtuigd, maar nu vond ze het eng om ’s avonds naar het station te lopen. Deze gespleten kanten van mijn zus hebben me lange tijd verward en gefascineerd. Toen las ik in een van de vele psychiatrische rapporten die er over haar gemaakt zijn dat iemand dacht dat ze een narcistische persoonlijkheidsstoornis had. Ik wilde weten hoe het nou zat met haar zelfvertrouwen en mijn eigen zelfvertrouwen. Hoe kan het dat ze zo zelfverzekerd leek en dan zo eindigde, en wat zegt mijn tomeloze bewondering voor haar eigenlijk over mij? In mijn ogen was mijn zus een heldin, ik bleef ongezond naar haar opkijken en wilde haar onzekerheid niet zien, terwijl ze daar wel allerlei signalen over afgaf.”
Is dat waarin je het onderwerp in de film zo persoonlijk aanpakt? “Er wordt tegenwoordig heel veel over narcisme gesproken in sociologische zin, de jeugd is te narcistisch enzovoorts, daar heb ik niet veel aan toe te voegen. Ik wilde het onderwerp vooral onderzoeken omdat ik mensen met een groot ego altijd heel leuk heb gevonden. Narcisme komt voort uit een heel laag zelfbeeld, waarbij een opgeblazen ego wordt gebruikt om iets te verdoezelen, om zelftwijfel of zelfhaat te verbergen. De psycholoog in mijn film hanteert echter niet de gangbare definitie. Iedereen is min of meer narcistisch, vindt hij. Hij ziet narcisme als gezonde zelfliefde, wel kunnen we last krijgen van narcistische krenking. We lopen elke dag narcistische krenkingen op maar wat kan gebeuren is dat mensen daar niet goed in doorgroeien, waardoor die polen van zelftwijfel en zelfoverschatting te ver uit elkaar gaan liggen.”
Zou het geen verademing zijn als er in onze samenleving meer ruimte zou zijn voor kwetsbaarheid en twijfel? “Mijn zus heeft haar ego opgeblazen, en dat doen we allemaal tot op zekere hoogte, omdat er inderdaad weinig ruimte is voor kwetsbaarheid. Ik weet niet of het steeds erger wordt maar er wordt veel kwetsbaarheid verborgen, ook onder invloed van Facebook en dergelijke.”
‘Always giving parties to cover the silences‘, zo wordt Mrs. Dalloway toepasselijk geciteerd in de film. “Ik zie in mijn zus een Virginia Woolf of een Mrs. Dalloway die misschien wel gedoemd is tot zelfdestructie, gedreven door onrust, verveling en een honger naar de stad. Ze voelde een grote leegte. Dat is iets wat we allemaal herkennen en wat in mijn film is uitvergroot door de vrouwen wier polen wat extremer zijn.”
Is er tegenwoordig ook steeds minder ruimte voor afwijkingen? “Je zou denken dat er, nu we vrij zijn om degene te kunnen zijn die we willen zijn, veel diversiteit zou zijn, maar ik zie juist steeds meer van hetzelfde om me heen.”
Voelen mensen zich misschien constant beoordeeld? “Klinisch psycholoog Jan Derksen zegt, en ik weet niet of ik het helemaal met hem eens ben, dat de jeugd ook narcistischer moet zijn om zich beter te kunnen verweren in deze tijd. Je moet jezelf verkopen, anders kom je er niet. Wat ik ook om me heen zie gebeuren is dat alles een merk wordt, laatst had zelfs het Mediafonds de cursus ‘De filmmaker als merk’. Marketingtermen zie je overal. De marketing heeft gewonnen.”
Had je zus het idee dat de wereld zich naar haar moest plooien? “Ik dacht dat mijn zus de wereld zou veroveren, en dat dacht ze zelf ook. Als je maar hard genoeg gelooft dat iets gebeurt, dan gebeurt het ook, vond ze, maar die overtuiging houdt niet veel rekening met het noodlot. Veel mensen zien succes als een keuze, waarbij zelfprofilering vooropstaat. En dan ben je een loser als iets je niet lukt. Er ligt zoveel nadruk op zelfmaakbaarheid dat alles wat niet goed gaat ook je eigen schuld is. Het aantal mensen met psychische problemen neemt toe, omdat naar men aanneemt steeds meer mensen het moeilijk vinden om de druk aan te kunnen, we verwachten te veel van onszelf. Terwijl zelfrelativering heel troostend kan zijn. Toen ik laatst een bergtocht maakte in Schotland vond ik het troostend dat er dingen zijn die groter zijn dan ikzelf, dat je het niet allemaal alleen hoeft te doen. Dat is toch ook een last, dat je het allemaal zelf moet doen, het is ook heerlijk om te denken dat je maar een kleine speler bent in een grotere wereld.”
In je film geeft de psycholoog een uitweg uit het narcisme. Je kunt namelijk ook tegen jezelf zeggen: ‘Ik ben goed genoeg.’ “Dat is alleen helaas niet in de mode, voor bedrijven is het vaak niet voldoende als je ‘goed genoeg’ hebt gepresteerd. En ook als filmmaker wil je natuurlijk niet een middelmatige film afleveren. Maar het is heel gezond als je je even goed of slecht voelt als de ander, dat je gewoon mag zijn.”
