7915 KM

episode 3, de openingsfilm van IDFA, hakt erin en zal nog lang naspoken. Samen met die compleet andere Afrika-film op IDFA, 7915 km van Nikolaus Geyrhalter, vormt hij een ontregelend tweeluik over de westerse blik op Afrika. 

Het kan niet anders of episode 3 — ‘enjoy poverty’ van beeldend kunstenaar Renzo Martens zal veel stof doen opwaaien. Om meteen tot de kernscène te komen: Renzo Martens is in Congo om mensen te leren hoe ze hun eigen armoede te gelde kunnen maken. Hij vindt dat ze net als westerse oorlogsfotografen ook een centje moeten kunnen verdienen aan het fotograferen van al die ellende om zich heen. In een ziekenhuis met uitgemergelde kinderen geeft hij de aspirant-fotografen dan ook tips om de ribben van de kinderen zo goed mogelijk in beeld te brengen. Schokkend? Ja, maar net zo schokkend is de reactie van een medewerker van Artsen Zonder Grenzen, die op hoge toon weigert om hun foto’s te gebruiken voor de campagne omdat ze "voor het geld zijn gemaakt". "En de westerse fotografen, die verdienen toch ook aan hun foto’s, waarom mogen zij dat wel?" vraagt Martens, scherp als altijd.
Martens vat na zijn controversiële Tsjetsenië-documentaire episode 1 opnieuw een heikel onderwerp bij de hoorns: het geld dat verdiend wordt met de armoede in Afrika. Op een conferentie met hoge functionarissen stelt Martens lastige vragen over het hulpverleningsgeld, dat een grote inkomensbron voor Congo blijkt te zijn, meer nog dan koper, diamanten en coltan bij elkaar. Omdat Martens vindt dat ook de Afrikanen daar van mee mogen profiteren, maakt hij speciaal voor hen een lichtkunstwerk waarop ‘Enjoy poverty please’ te lezen valt. Logisch redenerend maar ook volstrekt ontregelend vraagt hij aan de Congolese dorpsbewoners: "Als armoede zo’n kostbaar product is waar geld mee te verdienen valt, mogen de ‘eigenaars’ van die armoede daar zelf niet ook een graantje van meepikken?" Want: "It’s supply and demand. It’s a market out there", zegt een journalist.

Vliegen
Zelf ondergaat Martens alle ellende om zich heen ogenschijnlijk emotieloos (er sterft zelfs een kind voor zijn ogen), maar een neutrale journalist is hij niet. Hij heeft een duidelijke agenda, en die confronteert ons keihard met onze vastgeroeste denkbeelden. We vinden het normaal dat cameramannen als vliegen om een lijk heen krioelen, en dat kinderen opgroeien onder plastic daken met logo’s van Unicef en UNHCR erop, maar vragen ons nooit af welke belangen de organisaties en journalisten zelf hebben bij de armoede. Doordat Martens zichzelf ook schuldig maakt aan bemoeizucht en een schoolmeestertoontje aanslaat tegenover de Congolezen, weet hij het probleem juist perfect te illustreren. Hij heeft de waarheid niet in pacht, maar stelt wel de vragen die weinigen durven te stellen.
Nicolaus Geyrhalter doet precies het tegenovergestelde in 7915 km, waarin de route van Parijs-Dakar in West-Afrika wordt gevolgd, zonder ook maar één auto of motor te filmen. Alleen in het begin zien we een ronkende promotiefilm van de rally, met veel stofwolken en bombastische muziek. Geyrhalter filmt wat er te zien valt als de stofwolken zijn opgetrokken, en praatte met mensen die hij onderweg tegenkwam. In plaats van de westerling centraal te stellen, zoals Martens op pijnlijke wijze doet, laat Geyrhalter alleen hun sporen zien. Zo vertelt een man uit de Sahara dat hij de langsscheurende automobilisten wel eens de weg wijst, maar dat ze altijd meer op hun GPS vertrouwen dan op de lokale kennis. In Mauritanië stuit hij op een filmoperateur die doodmoe is van het projecteren van afgeragde pornofilms, weer zo’n product van de ‘white men’.
Terwijl episode 3 een soort zelfkastijding is voor de westerling die op een vreemde manier ook wil horen hoe erg we zelf toch zijn, laat Geyrhalter dat station aan zich voorbijgaan en slaat hij liever zijwegen in. Terwijl Geyrhalter filmt als een trekvogel, nestelt Martens zich als een horzel onder de huid.

Mariska Graveland