52 Tuesdays

Op 52 dinsdagen filmde Sophie Hyde het prijswinnende 52 Tuesdays, over de zestienjarige Billie en haar moeder Jane, die voortaan James zal heten. Filmwetenschapper Pepita Hesselberth legt uit waarom de film zoveel indruk op haar maakt.

Door Pepita Hesselberth

Afgelopen maand won de Australische film 52 Tuesdays de juryprijs voor beste speelfilm op de Roze Filmdagen in Amsterdam, nadat nieuwkomer Sophie Hyde eerder in de prijzen was gevallen in Berlijn en op het Sundance Festival. 52 Tuesdays vertelt het verhaal van de zestienjarige Billie die op een dag na school thuiskomt en haar moeder aantreft in de badkamer: de borsten ingezwachteld, het haar half afgeschoren, en op het gelaat nog de laatste sporen van een snel afgewassen opgetekende baard. Het is onder die omstandigheden dat Billie te horen krijgt dat ze voorlopig een tijdje bij haar vader zal gaan wonen, terwijl haar moeder Jane, voortaan James (Del Herbert-Jane), een transitie zal ondergaan van vrouw tot man. Wat volgt is een verslag van de wekelijkse ontmoetingen tussen de twee ("So do I call you Dad now? Dad. When will I see you next, dad? Dad, dad, dad, dad… Dad!"), een jaar lang, op telkens weer dezelfde dag van de week: iedere dinsdag, een doodgewone doordeweekse dag.

Queer
De beelden van deze ontmoetingen worden afgewisseld met het videodagboek dat Billie bijhoudt in de verloren uurtjes tussen haar vertrek bij James en het moment waarop zij weer thuis bij haar vader wordt verwacht. Tijdens deze uurtjes leeft ze, samen met schoolgenootjes Jasmin en Josh in een fantasiewereld, ver buiten het zicht van de volwassen om haar heen. De beelden die dit oplevert doen qua sfeer in de verte denken aan Bertolucci’s The Dreamers (2003), geïnspireerd op Truffaut’s Jules et Jim (1961), waarin de Amerikaanse student Matthew, tegen de achtergrond van de tumulte studentenprotesten in Parijs van 1968, in een beklemmend spannende driehoeksrelatie belandt met twee Franse studenten, broer en zus. Verscholen achter haar camera, filmt Billie de ontdekkingstocht van haar eigen seksualiteit. Manipulatief, nieuwsgierig en onbevangen — de ene keer met hem, de andere keer met haar, maar vaker nog als dirigerend toeschouwer van beide — zien wij haar in een poging vat te krijgen op de situatie en haar eigen bestaan.
Deels is de aantrekkingskracht van 52 Tuesdays te verklaren door het onderwerp dat het aansnijdt. ‘Genderqueer identitities’ zijn op het moment blijkbaar ‘hot.’ Hoewel door sommigen gebruikt als parapluterm voor allerhande identiteiten die afwijken van de hetero-norm, staat de term ‘queer’ hier vooral voor het verzet tegen iedere vorm van hokjes-denken zelf, dat discriminatie door in- en uitsluiting in de hand werkt. Eerder dan een specifieke identiteit, gaat het hier dus om een politieke stellingname en een manier van in de wereld staan. Ook de Roze Filmdagen hebben de Q dit jaar eindelijk toegevoegd aan het festival, dat nu te boek staat LGBTQ — Lesbian, Gay, Bisexual, Trans en Queer. Voorheen waren dit soort films vooral voorbehouden aan het meer marginale, doch internationaal zeer befaamde TranScreen Festival, dat ook komende juni weer plaats zal vinden in Amsterdam. Andere films met een queethema op de Roze Filmdagen waren de Argentijns-Spaanse film Mía, een ontwapenend portret van de gender non-conforme Ale, een vuilverzamelaar ui Buenos Aires, die haar toevlucht vindt in het observeren van de levens van anderen; Something Must Break, een duistere relaas over grenzeloos verlangen; en de wat over-de-top maar positief bevestigende romantische komedies Boy meets Girl, waarin de jonge Ricky de harten veroverd van menigeen in small-town Kentuky; en Two 4 One, waarin trans-man Adam (what’s in a name) flink in de war raakt als hij onverhoopt zwanger blijkt te zijn. Intussen maakt op televisie de serie Transparant furore waarin Mort Pfefferman besluit dat het tijd is zijn intussen volwassen kinderen te laten weten dat in Mort altijd een Maura heeft gehuisd.

Fluide
52 Tuesdays past in deze trend van films en series, gericht op een meer mainstream (filmhuis) publiek. Lichtzinnig noch zwaar, overstijgt de film ieder cliché, niet in de laatste plaats door niet zozeer de identiteit van het transformerend karakter, James, centraal te stellen, maar vooral die van dochter Billie, een tiener die er — zoals een goed coming-of-age drama betaamt — gaandeweg achter komt dat ze wellicht niet zo volwassen was als ze zelf dacht. Bovendien blijkt gender in de film niet alleen voor James een instabiele categorie. Ook de identiteit van de overige karakters wordt gekenmerkt door meer fluïditeit dan de stereotypes (man/vrouw, hetero/homo) doorgaans willen. Zowel de flamboyante broer van James, Harry, als ook Billie’s vader Tom staan duidelijk in contact met hun vrouwelijke kant, terwijl Billie er gaandeweg juist wat jongensachtiger uit gaat zien, Harry’s dochtertje een kleine tomboy is. Opvallend is daarbij vooral de parallel die er in de film wordt geschetst tussen de transitie van James, tevens vastgelegd in een videodagboek, en de transformatie die ook Billie in deze periode ondergaat, van meisje tot jonge vrouw, vervreemd en vervreemdend, verkennend en verzoenend, en soms ook wat in de war.
Maar minstens even bepalend voor de aantrekkingskracht van de film is de vorm waarin het verhaal is gegoten en de manier van tot stand komen. Regisseuse Hyde en scenarist Matthew Cormack laten geen gelegenheid ongemoeid om dit feit te benadrukken: het idee van de 52 dagen was er ruim voordat er invulling gegeven werd aan de karakters en het verhaal. Geschoten over een periode van een jaar, op 52 aaneengesloten dinsdagen, ongeacht waar de cast zich op dat moment zou bevinden, vertoont de film een interessante verwantschap met Richard Linklater veelgeprezen film Boyhood, waarmee 52 Tuesdays nog iets anders deelt. Beide films gaan over kinderen die opgroeien in moderne, alternatieve, gezinsvormen.

Slow Cinema
Wat gebeurt er met de invulling die acteurs geven aan hun rol als zij niet van te voren weten hoe hun karakter zich zal ontwikkelen, en wat de dag van morgen brengt? Wat gebeurt er met een scenario als dat zich gaandeweg ontwikkeld, als daar tijd mee gemoeid gaat, en als de actualiteit daarvan daar vervolgens weer zijn weerklank in vindt? Niets is zo veranderlijk als het menselijk gelaat, en de kapsels en baardgroei die dit opsieren. We zien kleine kinderen groot worden, en jong volwassenen oud. Is dit een nieuwe vorm van slow cinema wellicht? Wat doet het met het medium film als de geconstrueerde tijd, dat wil zeggen: die van het verhaal, op zulks een wijze interfereert met onze alledaagse ervaring van tijd: passerend, onomkeerbaar, en onderhevig aan onvoorspelbare veranderingen? Opmerkelijk voor dit soort cinema is dat de realiteitsclaim niet langer gebaseerd is op de geloofwaardigheid van het verhaal, of een werkelijkheid die het beeld aan het licht zou brengen, maar verscholen ligt in het besef dat de film — juist door de tijd te manipuleren, door dingen weg te laten, te monteren — erin slaagt het verstrijken van de tijd voelbaar te maken.

Pepita Hesselberth is als universitair docent betrokken aan de opleiding Film- en Literatuurwetenschap aan de Universiteit Leiden. Haar interesse gaat uit naar nieuwe ontwikkelingen op het gebied van film en media, met name daar waar ze hun weerklank vinden in onze alledaagse ervaring van wie wij zijn en hoe wij ons tot de wereld verhouden.