Twintig jaar Sub­marine: van pio­nier tot wereld­merk

Het Nederlandse productiebedrijf Submarine (onder andere Last Hijack, Meet the Fokkens, Bellingcat: Truth in a Post-Truth World, Undone) is in twintig jaar tijd uitgegroeid tot wereldmerk. Ter gelegenheid van hun jubileum interviewde de Filmkrant oprichters Femke Wolting en Bruno Felix. Een gesprek over grensoverschrijdend werken, de verschuivende machtsbalans in de filmindustrie, de kracht van hybride verhaalvormen en de mogelijkheden die corona biedt.

Submarine bestond in 2020 twintig jaar, maar van een jubileumfeestje is het door corona nog niet gekomen. “Dat hebben we maar uitgesteld tot 2021”, stelt Femke Wolting, samen met Bruno Felix oprichter van het productiebedrijf dat internationaal furore maakt met documentaires, animatiefilms en tv series waarin de grenzen van genre en medium worden opgezocht en niet zelden overschreden. “De logline op ons eerste briefpapier was ‘your periscope in unknown territories’. En die logline hebben we nog steeds. Wij willen nieuwe dingen doen en in de hele wereld opduiken.”

Felix en Wolting begonnen allebei hun carrière bij de VPRO. Felix gaf er leiding aan VPRO-digitaal en zat in 1993 al op het internet toen de meeste Nederlanders nog geen idee hadden wat dat was. Wolting werkte aan de programmaserie De nieuwe wereld en was oprichter van het baanbrekende Exploding Cinema-programma van het IFFR. Samen trokken ze in 2000 door de Verenigde Staten om het tweeluik The End of TV as We Know It te maken, over de steeds belangrijkere rol van internet. In datzelfde jaar richtten ze Submarine op, het eerste productiebedrijf in Nederland dat film, televisie en internet behandelde als gelijkwaardige manieren om verhalen te vertellen. In de tussenliggende twintig jaar produceerden ze onder andere de hybride documentaire Last Hijack, prijswinnende docu’s Meet the Fokkens en Bellingcat: Truth in a Post-Truth World en de gevierde animatieserie Undone.

Submarine is inmiddels een internationaal bekend productiebedrijf met een volle prijzenkast waar onder andere twee Emmy’s, een European Film Award, een Prix D’Europe en aantal webbies instaan. Stond jullie dit ook voor ogen toen jullie begonnen? Felix: “Wij waren nieuwsgierig, eigengereid en ambitieus. We waren vooral op zoek naar nieuwe manieren om verhalen te vertellen. Maar we waren niet zo bezig met reputatie.”
Wolting: “We wilden wel meteen internationaal, en zeker ook Emmy’s en Oscars winnen. Onze website was vanaf het begin af aan Engelstalig. We begonnen ook gelijk in 2000 een eigen zender op internet, Submarine Channel.”
BF: “Onze interesse en ambitie hielden niet op bij de grens. Dat is ook een van de redenen waarom we ons hebben gericht op documentaire en animatie. Daarmee ben je niet gebonden aan de Nederlandse taal.”
FW: “We hebben nooit super mainstream producties gemaakt. Als je je dan alleen richt op Nederland, is je bereik heel klein. Maar als het je lukt dat publiek wereldwijd te bereiken, dan heb je toch impact.  Als we ons eigen Submarine Channel alleen op Nederland zouden richten, zouden we misschien 50 duizend kijkers bereiken. Maar nu zitten we op 9 miljoen wereldwijd per jaar. Niche-aanbod krijgt schaal als je internationaal gaat – zo werken de streamingplatforms ook.”

Hoe was het om begin deze eeuw te pionieren in de digitale wereld? BF: “We waren geïnspireerd door de manier waarop het internet de filmindustrie en de wereld veranderde. Twintig jaar geleden wilden filmmakers niet voor televisie werken en internetmakers mochten niets doen met televisie. Wij werden gezien als vernieuwers en door sommigen alleen op dat vlak serieus genomen. De vernieuwing zat vroeger in de ideeën en nu meer in de detaillering, bijvoorbeeld het combineren van animatie met live-action en olieverfschilderijen.”
FW: “Het is een geweldige, stormachtige en zelfs revolutionaire twintig jaar geweest. De digitale vernieuwing zit in de content maar ook in de distributie. In 2017 maakten we onze eerste film voor Netflix in Amerika. Nu heb je Netflix, Amazon, Hulu, HBO-Max, Disney+ en vele andere. Streamingplatforms zijn nieuwe kanalen en nog volop in ontwikkeling.”

Zou je zeggen dat het ontstaan van streamingplatforms de belangrijkste verandering van de afgelopen twintig jaar is binnen de filmsector? BF: “Absoluut. Het is een radicaal nieuw distributiemodel. Mijn kinderen, tieners, gebruiken het zoals ikzelf de eerste betaalkanalen zoals MTV bekeek. Ik moet ze echt uitleggen wat AVROTROS is.”
FW: “De macht van de streamers is in heel korte tijd heel groot geworden. Netflix produceert in z’n eentje meer films en series dan de negen grootste Amerikaanse studio’s bij elkaar. De traditionele monopolies van de Nederlandse omroepen zijn verdwenen. Internetstreamers zijn dominant geworden.”

Heeft dat ook invloed op de vorm die producties aannemen? BF: “Enorme invloed. Serieel drama bestond twintig jaar geleden bijna niet. Hill Street Blues, waarbij meerdere personages tijdens één aflevering werden gevolgd, gold als revolutionair. En kijk hoe geavanceerd en vernieuwend tv-series nu zijn. Daarbij vergeleken is de speelfilmwereld conservatief. Toen wij voor The End of Television James Murdoch, de zoon van mediamagnaat Rupert, interviewden, voorspelde hij dat het middensegment zou verdwijnen. En hij kreeg gelijk. We hebben nu vrijwel alleen blockbusters of ultra-low-budget producties.”
FW: “Het heeft ook te maken met de enorme concurrentie. Televisie- en internetproducties moeten opvallen en onderscheidend zijn. Er is zoveel aanbod en de kanalen zijn zo gefragmenteerd, dat je heel herkenbaar moet zijn.”

Maar in hoeverre levert dat ook films en series op die er anders dan anders uitzien? BF: “Iedere serie begint met het script Daarmee kun je je het beste onderscheiden. Of kijkers doorklikken naar een tweede seizoen heeft weinig te maken met hoe het verhaal in beeld is gebracht. Het is eerst tien keer script en dan pas regie.”
FW: “Maar vorm en inhoud hangen wel samen. In televisieformats vindt nu meer vernieuwing plaats dan in de traditionele filmindustrie. Je ziet het bijvoorbeeld in een serie als The Affair, die vanuit twee perspectieven is weergegeven, een mannelijk en een vrouwelijk standpunt, zoals je ook in games ook verschillende perspectieven kunt kiezen.”

In 2012 maakten jullie de stap naar de Verenigde Staten en werd Submarine LA opgericht. Welke invloed heeft dat gehad op het bedrijf en jullie activiteiten? FW: “De meeste ontwikkelingen op het gebied van internet en televisie komen toch uit de VS. De veranderingen gaan in Amerika ook sneller. Wij wilden dichter bij het vuur zitten en als je met talent van daar wil werken, moet je ook daar zitten. Toen wij negen jaar geleden naar Los Angeles gingen, kwamen de streamers net op en werd de trend ingezet dat filmtalent steeds meer voor tv ging werken.”
BF: “Het leuke van Los Angeles is dat mensen uit de hele wereld naar de stad trekken, met dromen en ambities. Het was wel soort van opnieuw beginnen. Er zijn duizenden producenten en regisseurs, de concurrentie is moordend.”
FW: “In LA konden we ons onderscheiden met onze ervaring met hybride producties. Dat deden er niet velen. Toen we net in LA begonnen, hadden we een Amerikaanse agent die dat te verwarrend vond. Je moet één ding kiezen, stelde hij. Die samenwerking heeft niet lang geduurd. Juist die mengvormen zijn onze kracht.”
BF: “Met Last Hijack openden we Panorama-programma van de Berlinale en stonden we in de competitie van Annecy terwijl we een Emmy wonnen voor beste interactieve productie. Voor de buitenwacht was dat discipline- en genre-overschrijdende misschien eerst verwarrend. En voor sommige partijen blijft het moeilijk, een serieuze animatie voor volwassen in de bioscoop. Maar wij zijn nooit het soort bedrijf geweest dat zegt: hier zijn we goed in, dus dat doen we nog eens vijftien keer. Onze nieuwsgierigheid zit ons in de weg omdat niet alles in één keer succesvol is, maar het geeft ons ook smoel. We slagen er gelukkig wel in een steeds groter publiek op het randje van de stoel te laten zitten en hebben nog voor honderd jaar aan verhalen te vertellen – waarbij het volgende verhaal altijd beter wordt dan het vorige.”

De opening van jullie eigen animatiestudio in 2015 was een volgend belangrijk moment in de ontwikkeling van Submarine. BF: “Tot die tijd lieten we de animatie doen in China en Singapore. Nu werken er hier ruim 150 animatoren aan verschillende producties. Daar past de Toonder Studio vier keer in. Maar die studio was er niet geweest zonder het production incentive. Die regeling van het Filmfonds is allesbepalend geweest voor de ontwikkeling van animatieproductie in Nederland. Voordat die in 2015 werd ingevoerd ging alles naar landen met een tax shelter-constructie.”

Heeft de coronapandemie effect op jullie huidige werk? FW: “We waren net in productie met een Netflix-speelfilm van Richard Linklater toen alles begon. Het voelde als een race tegen de klok want we waren bang dat de film zou worden stopgezet. We hadden enorm geluk dat de laatste draaidag op 9 maart was, in Austin, Texas, drie dagen voor de lockdown daar inging. Met de post-productie en animatie kunnen we verder terwijl het grootste deel van het team op afstand werkt. En het tweede seizoen van Undone, onze serie voor Amazon, hebben we op een andere manier gedraaid waardoor we toch door konden. Verder zijn we nog bezig met een aantal animatieprojecten, documentaires en series. We produceren bijvoorbeeld de film Journey to the Northern Lights van Wim ter Aar.”

Is er nog onontgonnen terrein voor jullie? FW: “De wereld blijft veranderen, dus blijft er altijd nieuw onontgonnen terrein ontstaan. Bovendien wordt het publiek steeds meer sophisticated. Kijkers raken gewend aan combinaties van live-action, special effects en animatie. Alle blockbusterfilms spelen tegenwoordig in werelden die gecreëerd zijn in de computer.”
BF: “Twintig jaar geleden zag je dat al in Exploding Cinema, die parallelle manieren om naar de werkelijkheid te kijken en ermee te spelen. Maar nu wordt het mainstream. En entertainment hoeft niet langer alleen uit de VS te komen Juist Amerika is nu geïnteresseerd in Europese producties.”
FW: “Vernieuwing komt juist ook uit Europa. Het was twee jaar geleden ondenkbaar, maar wij hebben twee grote producties gedaan waarbij iedereen vanuit huis werkte. Nu is het geen vanzelfsprekendheid meer dat we allemaal op kantoor zitten. Daardoor is het mogelijk om te werken met iemand uit Spanje of Israël.”

Wat zijn jullie ambities voor de komende twintig jaar? FW: “Mooie dingen maken. En een kantoor in het Verenigd Koninkrijk openen. We werken veel met Brits documentaire- en animatietalent. Er werken ook steeds meer jonge producenten bij ons en die gaan doorgroeien. Submarine kan straks ook door zonder ons.”