MUBI Spotlight: Entre les murs

In mei presenteren de Filmkrant en video-on-demand platform MUBI een online filmprogramma met Gouden Palmwinnaars. In Entre les murs is het vooral de wisselwerking tussen leraar Francois Marin en zijn leerlingen die opvalt. De dialogen zijn ongeveinsd, recht uit het hart.

In een Parijse banlieue is het schooljaar begonnen. In het lerarenvertrek stellen de docenten zich één voor één aan elkaar voor. Tussendoor wordt — net als bij de pubers op de school — continu gegiebeld. Ze wensen elkaar een voorspoedig jaar. Hierop stroomt de klas van François Marin (François Bégaudeau) vol met jengelende tieners. Er wordt gerotzooid met pennen en gewiegeld met de voeten. Temidden van het neurotisch gefrutsel en gekibbel stelt Marin zich voor als de nieuwe leraar Frans. Het is aan hem om het bonte gezelschap van jongelingen, vooral met een niet-westerse achtergrond, in het gareel te houden, zonder zich van de wijs te laten brengen door getreiter.

Succulent
Het is een treffende tegenstelling: het begin van het schooljaar is voor leerling én leraar ietwat onwennig. Beide groepen staan voor een ongekende uitdaging. Een uitdaging die door regisseur Laurent Cantet in Entre les murs treffend wordt verbeeld door vele semantische discussies in de klas. Wanneer Marin zijn leerlingen vraagt wat ‘succulent’ (‘smakelijk’) betekent, komen hem vertwijfelde blikken tegemoet. Marin verduidelijkt: "Een cheeseburger is smakelijk." Maar Cherif is het er niet mee eens: "Cheeseburgers zijn smerig." Marin betrapt zijn leerling erop dat hij de definitie van ‘succulent’ nu kent. Het kwartje is bij hem ‘gevallen’. Dalla torpedeert een nieuwe vraag af op de meester: "Wat betekent dat? Dat het kwartje is gevallen?"

Authenticiteit
Iets later gaat de discussie over de definitie van intuïtie. Marin legt uit dat je bij taal soms gebruik moet maken van je onderbuikgevoel. Steeds weet de klas het gespreksonderwerp naar zich toe te trekken, en te trivialiseren. Zoals wanneer Souleymane (Franck Keita) ingaat op het gerucht dat Marin homoseksueel zou zijn. Marin pareert wijselijk: "Ben je hier erg in geïnteresseerd?" Het zijn stuk voor stuk onschuldige spektakels waarin op navrante wijze het structurele gebrek aan basiskennis bij de leerlingen wordt blootgelegd.
Marin wordt gedwongen en uitgedaagd zijn klas via onorthodoxe methodes te enthousiasmeren. Hij strijdt als de eloquente onderwijzer tegen de uitwassen van de straatcultuur. Niet al zijn leerlingen blijken hiertegen bestand. Aan het eind van het schooljaar wordt Souleymane na een afstandelijk overleg de deur gewezen. Marin heeft Souleymane niet kunnen redden. Hij heeft zijn losbandigheid niet kunnen voorkomen. Het scenario — gebaseerd op coscenarist Bégaudeau’s eigen ervaringen voor de klas — kan niet uitsluitend optimistisch en verheffend zijn. De authenticiteit komt juist voort uit het oprechte drama.

Jean Vigo
Af en toe moeten kinderen wijken voor het systeem. Het is geenszins een onderbelicht onderwerp in de Franse cinema. Denk bijvoorbeeld aan La haine (1995): in de buitenwijken van Marseille is het leven op straat de enige uitweg. Films als La haine en Entre les murs zijn onderdeel van een steeds evoluerend discours over opvoeding en de jeugd. Dit debat is terug te voeren op Jean-Jacques Rousseau’s Émile, ou de l’éducation (1762), een proto-revolutionair manifest waarin wordt betoogd hoe kinderen in de natuur moeten opgroeien. Ook in film wordt al decennia gefilosofeerd over de jeugd. Denk aan Jean Vigo’s Zéro de conduite (1933), waarin een rigide onderwijscultuur wordt doorbroken. Telkens wordt een probleem geschetst dat vraagt om een kentering. Het onderwijs en convicties over opvoeding zijn altijd onderhevig aan verandering. In Entre les murs vloeit die boodschap voort uit de overredingskracht van Marin, die streeft naar een systeem waarin de individu op zijn of haar merites wordt beoordeeld.

Dorpsschool
Bégadeaus kanttekening bij het onderwijs in de banlieue wordt versterkt door Cantets keuze om cameraman Pierre Milon te laten filmen vanaf de schouder. Hierdoor ontstaat een esthetiek die we kennen uit cinéma vérité, een documentairestijl waarin de camera enkel observeert. Gecombineerd met de dynamische montage wordt de urgentie en anarchie van het verhaal benadrukt. Gek genoeg staat het gefictionaliseerde Entre les murs qua esthetische benadering haaks op die andere gelauwerde Franse onderwijsfilm: Être et avoir (2002). In deze documentaire, waarin meester Lopez met beperkte middelen een dorpsschool leidt, kiest filmmaker Nicolas Phillibert juist voor een passievere, rustige en gestileerde cameravoering die naadloos aansluit op het plattelandsbestaan. Scènes worden ingeleid door beelden van de glooiende Zuid-Franse heuvels. Beelden waarbij je lekker kan wegdromen.

Zo kan een documentairemaker de stijlmiddelen van een fictiefilm gebruiken, en gebruikt Cantet voor zijn fictiefilm de stijlmiddelen van een documentaire. Bij beide films is het een treffende keuze. Cantet’s benadering past uitstekend bij de thematiek van Begaudeau’s ervaringen in een onstuimige wijk. Het is een gedenkwaardige vorm om de onderwijsproblematiek in de banlieues te tonen. Vorm en inhoud gaan een symbiose aan, net als in het onlangs verschenen Les héritiers. Regisseur Marie-Castille Mention-Schaar portretteert daarin een docente in een Parijse buitenwijk die haar leerlingen inzicht geeft in de Holocaust. Les héritiers, Être et avoir en Entre les murs zijn onderdeel van een traditie van heropvoeders in Franse cinema. Ze geven zonder opsmuk relevante inzage in de conditie van de jeugd en het onderwijs.

Omar Larabi

Filmkrant-lezers kijken drie maanden gratis op MUBI.com, waar Entre les murs vanaf vandaag 30 dagen lang is te zien.