J’accuse alleen vertoond met ‘context’

Gemor toen J’accuse vorige zomer de juryprijs won in Venetië. Tumult bij de uitreiking van de Césars vorige maand, waar de nieuwe film van Roman Polanski drie prijzen kreeg. Niet vanwege de inhoud van de film maar om de persoon van de regisseur, die al jaren achtervolgd wordt door beschuldigingen van seksueel wangedrag. Distributeur Cinéart brengt de film nu uit in Nederland: met inleidend debat, zonder de gebruikelijke promotiecampagne.

“Wij hebben in 2011 nog Carnage van Polanski uitgebracht en niemand stelde daar toen een vraag over”, stelt Anne van der Pol, sales manager van Cinéart. “Maar de tijden zijn veranderd, na 2,5 jaar #MeToo. Wij zijn een Benelux-bedrijf en ons Belgische kantoor was heel stellig: dit is een belangrijk verhaal, waar zo’n beetje iedereen kennis mee heeft gemaakt tijdens de Franse les, dus moeten we de film tonen. In november werd J’accuse regulier uitgebracht in België, vlak voordat er nieuwe beschuldigingen aan Polanski’s adres boven tafel kwamen. Toen rezen ook bij onze Belgische collega’s twijfels. Er werden bovendien bioscopen beklad. Zoiets hadden we nog nooit meegemaakt.”

Roman Polanski werd in 1977 in de Verenigde Staten aangeklaagd voor aanranding van de 13-jarige Samantha Gailey. Hij vluchtte naar Europa en kon daarna nooit meer voet op Amerikaanse bodem zetten – ook niet toen hij in 2003 een Oscar voor beste regie kreeg voor The Pianist. In Frankrijk werd hij met rust gelaten en kon hij gewoon doorgaan met films maken. Totdat de laatste jaren steeds meer vrouwen naar voren kwamen die zeiden als tiener te zijn misbruikt door Polanski. De Academy of Motion Picture Arts and Sciences, de organisatie achter de Oscars, royeerde hem in 2018 als lid. Ondertussen werkte de regisseur door aan J’accuse.

J’accuse is gebaseerd op de roman An Officer and a Spy van Robert Harris, die in ons land bekend werd als VN Thriller van het jaar 2014. Het verhaal gaat over de Dreyfus-affaire, die tussen 1894 en 1906 speelde in Frankrijk. Een officier van joodse komaf was veroordeeld voor landverraad en afgevoerd naar het vreselijke Duivelseiland. Romancier Émile Zola nam het in zijn beroemd geworden boek J’accuse op voor het slachtoffer van justitiële dwaling en geïnstitutionaliseerd antisemitisme. Dat de van oorsprong Pools-joodse Polanski Zola’s titel heeft overgenomen kan gezien worden als een teken van vereenzelviging met Dreyfus.

“De vraag is of je de film nog los kunt zien van de maker”, stelt Van der Pol. “En als je dat niet doet, of je je dan niet op een hellend vlak begeeft. Dan kun je je ook afvragen of we nu bijvoorbeeld nog films moeten willen bekijken die zijn geproduceerd door Harvey Weinstein.”

Cinéart besloot uiteindelijk tot een compromis. “We zullen geen promotiecampagne voeren en de film niet op reguliere wijze uitbrengen. Op 19 april krijgt J’accuse een vertoning in De Balie in Amsterdam. Voorafgaand is er een programma waarin in wordt gegaan op de vraag wat we aan moeten met de film van zo’n maker. Maar natuurlijk ook over de film zelf. De Balie heeft al aangegeven J’accuse vaker te willen vertonen en ik heb al verschillende andere theaters gesproken die hem ook willen vertonen. Vermoedelijk volgen er meer.”

J’accuse en de vraag of een film moet worden beoordeeld op de ethische standaard van zijn maker, maakt veel los, merkt Cinéart. “Er is enorm veel media-aandacht. Columnisten spreken zich uit. Maar we krijgen ook telefoontjes en stevige mails van het publiek – dit soort heftige reacties hebben we nog nooit meegemaakt. We stellen de film nu beschikbaar aan theaters die er specifiek om vragen en online, idealiter in bovenstaande context. Dan kan het publiek voor zichzelf bepalen of ze deze film wil zien.”