Iran verplettert filmmaker

Ook internationale roem biedt in Iran geen bescherming meer tegen meedogenloos optreden. Filmmaker Jafar Panahi (Offside, The Circle) is tot zes jaar gevangenis veroordeeld.

Drie keer heb ik Jafar Panahi geïnterviewd. Zelden ontmoette ik een zachtaardiger mens. De eerste keer was vijftien jaar geleden toen Panahi met de kinderfilm The White Balloon het filmfestival in Rotterdam bezocht. De film was toen in Cannes al uitgeroepen tot beste debuutfilm. De regisseur, die bij Abbas Kiarostami het vak leerde, maakte een schuchtere indruk. Over de politieke situatie in Iran liet hij zich diplomatiek uit.

Vijf jaar later was hij weer in Rotterdam. Nu geen verlegen debutant, maar een zelfverzekerde filmmaker die met The Circle de onderdrukking van vrouwen in Iran op niet mis te verstane wijze aan de orde stelde. Het leverde de maker de Gouden Leeuw op in Venetië; Panahi werd het internationale humane filmboegbeeld van Iran. Bang was hij niet meer. Het Iraanse regime bekritiseerde hij om de bekrompen opvattingen over mannen en vrouw.

In 2006 was hij voor de derde en laatste keer in Rotterdam. Weer had hij met de komedie Offside een film gemaakt over de behandeling van vrouwen. De film stelde een simpele vraag: waarom mogen vrouwen geen voetbalwedstrijden bezoeken? De officiële antwoorden leverden hilarische en absurdistische tafereeltjes op.

In het interview dat ik met hem had bekritiseerde hij Ahmadinejad, die toen net president was. Met deze man werd de klok terug gezet, betoogde hij. De vraag of hij bang was om opgepakt te worden, beantwoordde hij ontkennend: “Ik ben ouder geworden. Ik ben die fase voorbij.” Ook rekende hij op zijn internationale prestige. “In Iran loop je vooral gevaar als je nog niets hebt bereikt. Als je bekend bent, heb je minder problemen. In dat geval is het lastiger voor ze. Ze moeten je dan serieus aanpakken of met rust laten.”

Panahi rekende op dat laatste, maar de autoriteiten kozen voor het eerste. Dit voorjaar werd hij thuis gearresteerd, omdat hij een anti-Iraanse film zou voorbereiden. Nadat hij in hongerstaking ging, werd hij na drie maanden op borgtocht vrijgelaten. In afwachting van een rechtszaak pikte men zijn paspoort in.

Sommigen dachten dat het met een sisser zou aflopen, omdat het regime aan zijn internationale imago zou denken. Het is een misvatting gebleken. Panahi is veroordeeld tot zes jaar gevangenis en mag twintig jaar geen films maken. Dat hij in beroep kan gaan, is minder dan een strohalm. Een innemend mens en een zachtmoedige filmmaker met een humane visie op de Iraanse samenleving is verpletterd.