IDFA 2021: special guest Hito Steyerl en retrospectief Artavazd Pelechian
La nature van Artavazd Pelechian
Over drie maanden opent de 34ste editie van het International Documentary Filmfestival Amsterdam. Directeur Orwa Nyrabia licht alvast een paar tipjes van de sluier op. Kunstenaar Hito Steyerl is de eregast, de Armeense cineast Artavazd Pelechian krijgt een retrospectief en er komt een postkoloniaal programma rondom Johan van der Keukens Amsterdam Global Village.
Special guest Hito Steyerl was al eens eerder te gast bij IDFA. Sterker nog, ze debuteerde in 1998 tijdens het festival met haar afstudeerfilm Die leere Mitte, een documentaire over het herenigde Berlijn waar de gesloopte muur vervangen werd door nieuwe scheidslijnen van vreemdelingenhaat en xenofobie. “De ontvangst was koel,” roept Nyrabia in herinnering. “Steyerl confirmeerde zich niet aan het gangbare paradigma, morrelde aan de conventies van documentaire cinema en werd door de filmwereld naar buiten getrapt. Ze nam vervolgens haar toevlucht tot de wereld van de beeldende kunst en groeide daar uit tot een van de invloedrijkste figuren wereldwijd.”
Die laatste bewering wordt bevestigd door Steyerls verkiezing tot eerste winnaar van de EYE Film & Art Prize in 2015 en het grote retrospectief dat het Stedelijk Museum Amsterdam gepland heeft staan voor volgend jaar. Maar Nyrabia wil de uitnodiging aan de Duitse kunstenaar om de IDFA Top 10 samen te stellen geen vorm van ‘Wiedergutmachung’ noemen. “Het is eerder een vorm van zelfkritiek. Waarom heeft de filmwereld iemand met zo’n unieke stem en zoveel potentieel op die manier uitgestoten? En ik denk dat het nooit te laat is om opnieuw te proberen de geest te openen.”
Steyerl, op haar beurt, heeft de filmwereld nooit uit het oog verloren. In haar videowerken klinken de kennis en gevoeligheden van een cinefiel door. Als docent aan de kunstacademie in Berlijn schotelt ze studenten een met film doorspekt curriculum voor. De top 10 die ze voor IDFA samenstelt, belooft dan ook veelvormig en experimenteel te zijn. “Hij is nog niet definitief,” stelt Nyrabia. “Maar er zullen vooral film in zitten met een sterk artistieke signatuur. Wat zeker niet zal ontbreken is werk van Harun Farocki, door wie Steyerl sterk is beïnvloed, en Citizenfour van Laura Poitras, dat aansluit bij Steyerls politieke inslag.”
Om het Stedelijk-retrospectief niet het gras voor de voeten weg te maaien, blijft de vertoning van Steyerls eigen werk beperkt tot Die leere Mitte. De film is onderdeel van een programma dat nog geen definitieve titel heeft maar draait om multiculturalisme, immigratie en het postkoloniale debat. Spil hiervan is Johan van der Keukens epische stadsportret Amsterdam Global Village, dat dit jaar een kwart eeuw oud is.
“In een tijd waarin ook steeds meer documentaires een Marvel-achtige vorm krijgen, met een gelikte esthetiek en heroïsche verhalen, is het belangrijk om het werk van deze Nederlandse meester te tonen,” vindt Nyrabia. “Het laat ons afvragen hoe we naar documentaire cinema kijken en welke vorm van inspiratie en intellectuele bevrediging we nastreven. Daarnaast is Amsterdam Global Village in 2021 misschien nog wel relevanter dan toen de film tijdens IDFA 1996 in première ging. De multiculturele stad waar sindsdien vraagtekens bij zijn gezet, wordt door Van der Keuken neergezet als een feit.”
Het nieuwe themaprogramma is nog in wording, maar zal zo’n tien titels bevatten. Eentje nog wil Nyrabia wel verklappen: Nous van Alice Diop. “In deze hedendaagse hommage aan Amsterdam Global Village trekt de Frans-Senegalese filmmaker per openbaar vervoer door Parijs. De titel benadrukt dat zij zich deel voelt van die stad, ze is geen vreemdeling. Het zijn dit soort films die kijkers onderdompelen in de werkelijkheid van de ander, een verschillend perspectief en een emotionele context die niet je eigen is. Cinema trekt mensen uit hun bubbel door al die bubbels bij elkaar te brengen.”
De bubbel van de vergetelheid was waar Artavazd Pelechian in dreigde te verdwijnen. Maar de inmiddels 90-jarige filmmaker uit Armenië wordt dit jaar door IDFA geëerd met een Life Time Achievement Award. Nyrabia: “Pelechian heeft generaties filmmakers geïnspireerd, van Jean-Luc Godard tot David Lynch. Maar zijn werk is niet commercieel en voorafgaand aan zijn nieuwste film, La nature, heeft hij 27 jaar niets gemaakt. Dat verklaart zijn onbekendheid bij het grote publiek, maar wie zijn werk ziet kan niet anders dan concluderen dat het een tour de force is in beeld en geluid. We gaan tijdens IDFA in ieder geval La nature tonen. Verder geven we Pelechian carte blanche. Aangezien zijn filmografie in totaliteit slechts een paar uur omvat, is het denkbaar dat we zijn oeuvre integraal vertonen. En het mooie is: de filmmaker komt naar Amsterdam om het ons zelf allemaal toe te lichten.”