Harry Mulisch 1927-2010

"Het feit dat ik doodga, moet eerst nog bewezen worden", zei Harry Mulisch ooit. De keizer van de Nederlandse literatuur is sterfelijk gebleken. Mulisch won geen Nobelprijs maar de verfilming van zijn roman De aanslag leverde wel een Oscar op.

Mulisch zal de geschiedenis ingaan als de schrijver die de naoorlogse Nederlandse literatuur domineerde. Alleen op filmgebied waren zijn schrijvende collega’s hem de baas. Van Hugo Claus zijn tientallen romans en verhalen verfilmd, waarvoor hij zelf vaak de scripts schreef en de regie deed. Van Mulisch’ grote vijand Gerard Reve zijn negen verhalen en romans verfilmd, met als bekendste De avonden. Het werk van Mulisch bracht het zes keer tot film. Het duurde bovendien lang voordat filmmakers met zijn werk aan de gang gingen. W.F. Hermans’ roman De donkere kamer van Damocles werd al in 1963 door Fons Rademakers verfilmd, maar bij Mulisch duurde het tot 1979 voor een roman van hem het tot film bracht. George Sluizer verfilmde in dat jaar Twee vrouwen, over een liefdesgeschiedenis van twee vrouwen. Feministen waren not amused — Mulisch en Sluizer begrepen volgens hen niets van de vrouwenliefde — maar de recensies waren lovend.

Mulisch finest hour op filmgebied kwam zeven jaar later met Rademakers’ verfilming van De aanslag. De film over de Tweede Wereldoorlog, en de verwerking ervan, won de Oscar voor beste buitenlandse film. De Amerikaanse criticus Roger Ebert prees de film als "de fictieve voetnoot" bij Claude Lanzmanns documentaire shoah. Veel minder goed liep het af met de verfilming door Frans Weisz van Hoogste tijd (1995). Het verhaal over een verlopen revue-artiest maakte op de meeste critici een theatrale, kunstmatige indruk. Ook het publiek bleef weg. Dat Rijk de Gooijer het Gouden Kalf dat hij voor zijn rol in hoogste tijd kreeg uit een taxi naar buiten gooide, deed de beeldvorming rond de film ook geen goed.

Jeroen Krabbé waagde zich vervolgens met zijn vrienden Edwin de Vries (scenarist) en Ate de Jong (producent) aan de verfilming van Mulisch’ magnus opus De ontdekking van de hemel. De internationale productie werd groots aangepakt. Er werd onder meer gefilmd in Rome, op Cuba en in Jeruzalem. Het leverde een prestigieuze film op die in Nederland beleefde kritieken kreeg, maar internationaal weinig opzien baarde. Mulisch noemde de film ‘een veredelde illustratie’ van zijn roman. Het was bedoeld als compliment, maar legde de vinger op de zere plek. Mulisch had zich overigens niet met de verfilming bemoeid. Dat deed hij nooit. Hij was een schrijver, geen filmman. Hij kwam zelden in de bioscoop. Zes jaar geleden mocht ik met hem naar der untergang. Mulisch was diep onder de indruk ("Oef, dat was heftig"). Zo’n film had hij graag over zijn eigen werk gezien. Hij zal het niet meer meemaken.

Jos van der Burg