Finan­ciële nood dwingt Eye tot re­or­ga­ni­satie

Eye Filmmuseum moet bezuinigen en voert daarom een reorganisatie door. Het schrappen van 30 fte heeft impact op de programmering: 15 procent minder voorstellingen, twee in plaats van drie tentoonstellingen per jaar, geen Eye Art & Film Prize meer en maandag overdag blijven de deuren gesloten.

“Het is niet leuk maar er is slechts één weg vooruit”, stelt Bregtje van der Haak. Met die boodschap is de directeur van Eye Filmmuseum, samen met de andere leden van het managementteam, vanochtend het gesprek aangegaan met alle 185 werknemers van Eye. Want het filmmuseum staat aan de vooravond van een stevige reorganisatie die ook hen raakt: circa 30 fte zullen verdwijnen. “We zullen de bezuinigingen zoveel mogelijk realiseren door natuurlijk verloop – contracten niet verlengen en mensen met pensioen laten gaan – maar tien tot twaalf mensen met een vast contract zullen hun baan verliezen,” stelt Van der Haak. “Dat maakt dit tot een zwarte dag. Want al die mensen voelen zich erg verbonden met elkaar en de missie van Eye.”

Volgens Het Parool, dat vorige week dinsdag als eerste het nieuws van de reorganisatie meldde, moet Eye circa twintig procent bezuinigen. In gesprek met Filmkrant preciseert Van der Haak dat. “Het gaat om structureel €2,25 miljoen, die we in de loop van 2026 en 2027 moeten bezuinigen. Ongeveer €1,2 miljoen komt uit het activiteitenbudget maar de rest komt uit de personeelskosten.”

De ingrepen zijn noodzakelijk om Eye weer financieel gezond en toekomstbestendig te maken. Vorig jaar leed de organisatie een verlies van €1,3 miljoen. Dat ligt niet aan tegenvallende bezoekcijfers. Eye zit zelfs bijna weer op pre-coronaniveau. Dit jaar werden tot nu toe 171.836 kaartjes verkocht voor filmvertoningen. Inclusief tentoonstellingsbezoek, VR-voorstellingen en andere activiteiten ligt de publieksomvang in de eerste elf maanden op 276.763.

“Voor velen in de organisatie kwam het nieuws over het verlies als een verrassing”, vertelt Van der Haak. “Maar als je naar de jaarverslagen kijkt, zie je dat Eye al jarenlang scherp aan de wind zeilt. Het aantal activiteiten en verantwoordelijkheden is alleen maar meer geworden terwijl de inkomsten niet voldoende zijn meegegroeid. Sinds 2016 is er steeds sprake van krapte geweest. Er werden telkens creatieve oplossingen gevonden om toch alles door te kunnen laten gaan.”

Twee factoren hebben ertoe bijgedragen dat op een gegeven moment de rek eruit was. De eerste betreft de horeca, waarvan in 2022 het contract met de exploitant afliep. Het filmmuseum koos ervoor de exploitatie in eigen hand te nemen in de hoop er meer aan over te houden. Het tegendeel bleek waar. “Een restaurant runnen is iets heel anders dan een filmmuseum goed laten functioneren”, constateert Van der Haak, die tweeëneenhalf jaar geleden aantrad op de dag dat Eye zijn eigen horeca ging doen. “Wat ook meewerkte: toen Eye net opende, was het restaurant het enige in de wijde omtrek. Tegenwoordig is Noord een foodie destination en is de concurrentie groot.”

De tweede factor die dingen op de spits dreef, is het verdampen van de financiële buffer. Eye had in 2021 nog een eigen vermogen van bijna €4,5 miljoen dankzij de verkoop van een gebouw naast de oude locatie in het Vondelpark. Drie jaar later is dat bedrag gehalveerd. Behalve om gaten in de programmafinanciering te dichten, is het geld ook ingezet om gestegen kosten voor onder meer huisvesting te betalen.

Toen in de loop van dit jaar pas echt goed duidelijk werd hoe nijpend de problemen waren, probeerden Van der Haak en haar managementteam de schade te beperken met ad hoc maatregelen. Er werd een externe vacaturestop ingesteld en alle kosten gingen onder de loep. Zo betaalde de organisatie niet langer het eerste drankje op de donderdagmiddagborrel voor personeel en werd 10 procent gekort op ieder afdelingsbudget. “Maar die ingrepen waren niet genoeg”, erkent Van der Haak. “Ze moesten structureler.”

Een belangrijke aanpassing is dat Eye de horeca weer gaat uitbesteden. De Vermaat Groep, die ook de horecapartner is van onder andere Artis, het Spoorwegmuseum en Fenix, neemt vanaf deze maand het restaurant en café onder zijn hoede. “Zij betalen ons een garantiebedrag en als ze boven een bepaalde omzet komen, delen wij in het resultaat”, vertelt Van der Haak. “De mensen die nu in de horeca werken, krijgen een baan aangeboden bij Vermaat.”

Daarmee krimpt het personeelsbestand van Eye aanzienlijk. Ook de zakelijk directeur die onlangs vertrok na een dienstverband van slechts veertien maanden, wordt voorlopig niet vervangen. Van der Haak: “We gaan op dit moment niet de directie verzwaren. Er komt een business controller.”

Met het compactere team wil Van der Haak een programmering neerzetten die beter past bij de capaciteit. In het verleden werd nogal eens teveel gevraagd van het personeel, wat leidde tot verhoogd ziekteverzuim. “Voorheen was Eye 364 dagen per jaar open, van 10 uur ’s ochtends tot 12 uur ’s nachts. Vanaf januari 2026 zijn we maandags tussen 10 en 6 uur ’s avonds gesloten – met uitzondering van de schoolvakanties. Aan het einde van het jaar evalueren we welk effect deze maatregel heeft op het publiek en de financiën.”

Er wordt ook gesneden in de activiteiten. Van der Haak: “Het aantal filmvoorstellingen dat nu op 7500 per jaar ligt, zal met 15 procent krimpen. Ook zullen we twee in plaats van drie tentoonstellingen per jaar organiseren. We willen bovendien meer samenwerken met instellingen als het British Film Institute en het Museum of Modern Art in New York, zodat wij onze eigen tentoonstellingen kunnen verkopen aan het buitenland of tentoonstellingen van elders kunnen overnemen.”

Sohrab Hura zal de op een na laatste winnaar zijn van de Eye Art & Film Prize. De prijs werd tussen 2015 en 2022 mede mogelijk gemaakt door het Paddy and Joan Leigh Fermor Arts Fund en daarna door Ammodo. Maar het museum moest zelf ook een deel bijpassen en dat kan nu niet meer uit. Volgend jaar wordt de prijs voor de voorlopig laatste keer uitgereikt.

Hetzelfde geldt voor Programmeurs van de Toekomst. Het talentontwikkelingsprogramma, waarvoor Eye ondersteuning kreeg van Fonds 21, loopt af in 2026. Ook hier kan het filmmuseum niet meer de kosten dragen voor het personeel dat bij het programma betrokken is.

Maar Eye gaat niet alleen maar snijden om de kosten onder bedwang te krijgen. Er wordt ook ingezet op groei van inkomsten door het versterken van banden met vrienden en partnerships. De Eye Film Player, de streamingdienst van het filmmuseum, gaat meer inzetten op de collectie en de Nederlandse film. “Spoorloos heeft het heel goed gedaan. Hopelijk kunnen we volgend jaar de gerestaureerde versie van Zwartboek laten zien.”