Filmbezoek een derde lager dan voor corona

Ruim een half jaar geleden werden de laatste coronamaatregelen opgeheven. We mochten weer alles, ook naar de film. Maar het publiek lijkt nog niet helemaal de weg terug te hebben gevonden naar het filmtheater. Uit een rondje langs het veld blijkt dat de bezoekersaantallen gemiddeld een derde lager liggen dan in 2019. Herstel gaat waarschijnlijk lang duren.

Het voelde een beetje als Bevrijdingsdag, 23 maart 2022, toen we niet meer hoefden na te denken over QR-codes, anderhalve meter afstand en mondkapjes. En zo werd het ook gevierd door de culturele sector, die hoopte snel de schade van de voorgaande twee jaar in te halen. Maar wie sindsdien naar de film is geweest, merkt dat de zaalbezetting nog lang niet terug op oude sterkte is.

Het Nationaal Theaterfonds deed begin 2022 al onderzoek naar de bezoekcijfers bij toneel, concerten, dansvoorstellingen, opera en cabaret. Daaruit bleek dat 76% van de ondervraagden minder tot veel minder dan voor corona naar het theater ging. Voor de filmsector is zo’n breed onderzoek (nog) niet uitgevoerd, maar De Filmkrant legde programmeurs, bestuurders en directeuren van 25 filmtheaters door heel Nederland een korte vragenlijst voor. De helft van hen antwoordde. Dat levert geen nationaal representatieve steekproef op maar de consistentie van de antwoorden is zodanig dat ze hoogstwaarschijnlijk representatief zijn voor de hele sector.

Filmtheater De Fabriek in Zaandam is de uitzondering op de regel. “Omdat we in het voorjaar van 2021 een nieuwe derde zaal hebben geopend, zijn onze bezoekcijfers nog relatief goed”, vertelt directeur/programmeur Katrien Lamers. “We zitten iets boven het niveau van 2019.” Bij alle anderen gaat het minder dan voor corona. De kaartverkoop blijft steken op 55 tot 68% van het 2019-niveau – ruim een derde minder dus.

Bij Filmhuis Purmerend ziet Ron Schümaker wel enig herstel. “De eerste helft van het jaar was dramatisch. We hadden voor de zomerstop, over de maanden februari tot en met mei, een gemiddelde van 23,2 bezoekers per voorstelling. Dat was over hele jaar 2019 gemiddeld 40,4. In de eerste maand na de zomer hadden we een gemiddelde van 35,5. Het lijkt zich iets te herstellen.” Luc Freijer van Filmhuis Lumen blijft ondanks een soortgelijke ervaring voorzichtig. “In september trok het erg aan, maar de stijgende lijn lijkt nog niet echt door te zetten.”

René Wolf, senior programmeur van Eye, merkt op dat “een groter aantal nieuwe titels dan voor corona al in de premièreweek niet of nauwelijks bezoek trekt. En op sommige dagen zijn titels die we al geruime tijd draaien de best bezochte. Dan lijkt het alsof het publiek er wel degelijk is, maar pas later komt. Veel films krijgen die tijd echter niet, als ze vanwege lage bezoekcijfers noodgedwongen al snel uit het theater verdwijnen.”

“We zitten voor het derde kwartaal van 2022 20% boven de aantallen van 2019, maar we draaiden toen nog in één zaal, nu met twee”, vertelt John von der Linden van Amphion in Doetinchem. “We zitten nog niet op het voor 2020 begrootte aantal. Deze winter zal veel uitmaken. Blijft corona op de achtergrond meespelen en komen de mensen nog niet, dan hebben lockdowns en streamers fundamenteel iets veranderd. Vraag het me begin april nog eens.”

Alle ondervraagden denken dat het herstel van de bezoekcijfers nog wel even op zich laat wachten. Sommigen hopen eind 2023 weer op het ‘oude normaal’ te zitten, anderen denken dat het minstens tot 2024 duurt voordat de cijfers gelijk zijn aan 2019. “Op het oude niveau komen zal hoe dan ook veel inspanningen vereisen”, stelt Frederike Weisner, directeur-bestuurder van De Lieve Vrouw in Amersfoort. “Meerdere factoren spelen hierbij waarschijnlijk een rol: de ontwikkeling van corona en eventueel noodzakelijke maatregelen, de energiecrisis en inflatie, plus veranderd publieksgedrag. Andersom gezegd: alles bij elkaar genomen duidt dit niet op een zeer snelle ontwikkeling richting het oude niveau.”

Uit het onderzoek in de theatersector bleek dat ‘onzekerheid over het doorgaan van voorstellingen’ de belangrijkste reden was voor publiek om weg te blijven. Ook ‘het beperkte aantal aantrekkelijke voorstellingen’ scoorde hoog, gevolgd door ’te hoge kosten’. Bij het filmpubliek spelen vergelijkbare overwegingen. Aanvullende redenen die door respondenten worden genoemd: een mooie zomer, het uitblijven van publieksfavorieten als De beentjes van Sint Hildegard en onzekerheid over de koopkracht.

Maar de meest genoemde reden is dat het publiek gedurende twee jaar van lockdowns en onregelmatigheden ontwend is naar de film te gaan. “De routine is eruit”, constateert Wolf van Eye. “Je ziet dat zelf de meest fanatieke filmbezoekers, bijvoorbeeld Cinevillers die ook tijdens de lockdowns hun abonnement zijn blijven doorbetalen, minder vaak gaan dan voor corona. Dat heeft volgens mij vooral te maken met het feit dat andere vrijetijdsbestedingen die tijdens corona op een laag pitje stonden een unieker karakter kennen en nu een hogere prioriteit hebben. Dit is denk ik van tijdelijke aard. Als dat is ingehaald, gaan ze denk ik ook weer vaker naar de film. Lastiger is de concurrentie van nieuwe hobby’s die men heeft ontwikkeld tijdens corona en die ook veel tijd kosten, zoals podcasts luisteren.”

De lagere bezoekcijfers hebben hoe dan ook effect op de financiële huishouding van filmtheaters. Er wordt nog verder ingeteerd op reserves die al behoorlijk waren aangesproken. “Wij doen wat minder extra’s zoals lezingen”, stelt Ad Uijtdewilligen van Filmtheater Fanfare in Oudenbosch. Bij Amphion overwegen ze bij gelijkblijvende resultaten de capaciteit terug te schroeven naar anderhalve zaal en een zomersluiting in te lassen. Volgens Bob Blöte, programmeur van Filmtheater Voorschoten, heeft de publieksdip geleid tot “minder inkomsten, minder spaargeld voor nieuwe apparatuur, een wat lagere motivatie en pessimisme onder vrijwilligers”.

Filmhuis Ermelo heeft volgens Jan van der Linden grote moeite om kostendekkend te opereren. “We hebben de ticketprijs al moeten verhogen. Per voorstelling zijn we nu tussen dan €500 en €600 kwijt aan de zaalhuur en de licentie. Dit betekent dat we 50 tot 60 bezoekers nodig hebben per film en die aantallen halen we op dit moment bij lange niet. Daarbij komt ook nog dat de licentiekosten steeds hoger worden als het aantal toeschouwers boven de 30 uitkomt.”

In sommige gevallen heeft zelfs het programma te leiden onder de situatie. “We denken wel iets langer na over het draaien van films waar we niet veel publiek voor verwachten”, bekent Schümaker van Filmhuis Purmerend. “We hebben bijvoorbeeld Eyimofe niet gedraaid, terwijl twee van onze programmeurs het een mooie film vonden.”