Martin Schwab over Telefilm Pulang

De zes Telefilms van 2024 zijn stuk voor stuk verhalen met culturele diversiteit. Familiedrama Pulang speelt zich af tegen de achtergrond van een hechte Molukse gemeenschap. Regisseur Martin Schwab: “Toch is het juist een Néderlandse film.”

Wat Martin Schwab betreft had een versie van zijn Telefilm Pulang zich ook op de Nederlandse biblebelt kunnen afspelen. “Of in de gemeenschap van Poolse bollenpellers, of orthodox-Joodse Nederlanders. Pulang is vooral een familiedrama over het doorgeven van trauma’s, in een gesloten gemeenschap die wel degelijk specifiek iets zegt over Nederland.”

Eind jaren negentig brengt de veertienjarige Robin een zomer door met haar vader Angus, die ze eigenlijk niet zo heel goed kent. Vroege dertiger Angus neemt de aanvankelijk bokkige tiener mee naar de Molukse wijk waar hij opgroeide, waar zowel mooie herinneringen en hechte familiebanden als oud zeer en intergenerationeel trauma opspelen. Dat heeft z’n weerslag op de relatie tussen vader en dochter.

Martin Schwab (1962, Den Haag) was als acteur te zien in films als Oeroeg (Hans Hylkema, 1993) en De Punt (Hanro Smitsman, 2009) en in bekende televisieseries als Onderweg naar morgen en Baantjer. Sinds 2005 legt hij zich ook toe op regie; inmiddels staan er vele afleveringen van onder meer Flikken Maastricht en Flikken Rotterdam op zijn naam.

Pulang is Schwabs eerste single play. Het familiedrama werd geschreven door Raoul Groothuizen (1992), naar een idee van Natasja Pattipeilohy (1981) en Groothuizen zelf. Schwab werd er in de loop van de aanvraag door de producent bij gevraagd. Schwab: “Het is mij in de schoot geworpen, deze film. En het is per ongeluk een film geworden die ik heel erg graag had willen maken. Het is een Nederlandse film over een specifiek Nederlands thema; hij had nergens anders zo gemaakt kunnen worden. Daarnaast gaat het ook over het dilemma van de immigrant: je hebt iets achtergelaten dat nooit meer terugkomt en je komt nooit meer bij dat gevoel. Toch hebben we de afslag van slachtofferschap niet genomen, vind ik. Het gaat mij vooral ook over families, over de liefde voor je achtergrond, maar ook over de druk van thuis. En over onverwerkt oorlogsverleden dat tot nu doorwerkt.”

Schaaltjes eten op tafel
Hoewel Schwab Pulang als een Nederlands verhaal ziet, heeft hij deze setting toch lang gemist. Schwab: “Indische en Molukse Nederlanders zijn hier al decennialang, maar je ziet dat toch weinig terug in films. Je had natuurlijk My Blue Heaven (Ronald Beer, 1990), maar het zwaartepunt lag daarin uiteindelijk toch op Koen Wauters. En in Oeroeg, waarin ik zelf speelde, ging het uiteindelijk óók over het perspectief van de witte Nederlander.”

De witte Nederlander is geen onderdeel van Pulang, op een toondove nieuwe wijkbewoner na, en het feit dat het Angus niet lukt om de werelden van zijn ex-geliefde en van zijn ouders bijeen te brengen. “Indische Nederlanders zijn over heel Nederland verspreid en onderdeel van de maatschappij. Molukkers hebben wat meer een eigen concentratie, omdat de Nederlandse regering het destijds verstandig vond om bepaalde beslissingen te nemen.” Schwab vindt het belangrijk om deze geschiedenis te vertellen. “Het gaat om hoe het Nederlandse handelen, politieke keuzes uit het verleden, z’n weerslag hebben op het persoonlijk leven van een meisje van veertien.”

Niet alleen de hoofdrolspelers, ook een groot deel van de crewleden hebben een Indische of Molukse achtergrond. Schwab wil er nadrukkelijk geen waardeoordeel over vellen, maar in het specifieke geval van deze film werkte dat, vond hij, heel fijn. “Wij kennen precies het belang van kleine dingen. De schaaltjes eten op tafel. Wát mensen eten, wanneer en hoe. Dat kwam het production design, de kostuums en de aankleding, absoluut ten goede. Immigranten, die we uiteindelijk toch zijn, nemen hun eetcultuur mee; een laatste houvast van ‘thuis’. Zodra er een moeilijke situatie is, wordt er gegeten. Dus het is heel belangrijk dat dat klopt.”

Het gevoel na een regenbui
Hoewel Pulang Schwabs eerste speelfilm is, benaderde hij de opnames niet anders dan een aflevering van Flikken. “Het gaat voor mij altijd over mensen, ook bij politieseries.” Teksten zijn misschien belangrijk, maar Schwab zoekt vooral naar wat zijn personages vóelen. “Zo wordt de kijker net op een ander plekje geraakt in z’n beleving.” Niet alles hoeft in een scenario te worden beschreven, vindt hij. “Het is belangrijker dat je vóelt dat er veel onmacht is tussen vader en dochter. Daar maak ik mijn regiekeuzes op.”

Voorkauwen en zeggen dat ‘het iets vrolijker, of iets bozer’ moet, vindt Schwab niet werken. “Ik zeg als regisseur nooit wat het resultaat moet worden. Ik probeer acteurs liever aan te moedigen bij een bepaald gevoel te komen, door te putten uit hun eigen familiegeschiedenis bijvoorbeeld, of de persoonlijke relatie tot hun ouders. En hoe voel je je als je net uit een regenbui komt? Soms gaat het om banale dingen. Als je zo speelt, zit je als acteur anders in je lichaam.” Hij erkent dat sommige acteurs aanvankelijk moeten wennen aan zijn aanpak. “Maar we lezen samen het script en nemen de tijd voor repetities. Daarna hoef ik eigenlijk niet zoveel meer te zeggen. Op de set moet je dat sowieso niet willen.”

Hoewel er bij inschrijving voor de Telefilm-regeling scenariotechnisch veel moet worden uitgeschreven, heeft Schwab er uiteindelijk voor gekozen om in de film zelf veel uitleg weg te halen. “Over gevoelens praten…? Dat doen ‘wij’ niet. Dus heb ik sommige uitlegscènes in de montage verwijderd. Die vond ik veel te rechtstreeks. That is not our way. Wij zijn een andere cultuur, blijkt toch. Wij interpreteren handelingen of blikken van elkaar en zijn soms geneigd om confronterende gesprekken te vermijden. Als kijker valt het, denk ik, niet op dat soms uitleg ontbreekt. Je vóelt toch alles?”

Zwijgende vader
“Zo’n zwijgende vader aan de eettafel is voor iedereen invoelbaar. We hebben allemaal vaders die de oorlog hebben meegemaakt – of iets anders waar niet over gesproken wordt. Daar gaat de film natuurlijk ook over, over het doorgeven van dat trauma en hoe dat in je dna kan zitten.”

Schwab, zelf tweede generatie Indische Nederlander, kijkt met groeiende trots naar de derde generatie, die actief onderzoekt en zich uitspreekt over het doorgeven van trauma’s. “Ik zie hoe zij niet langer zwijgend ellende binnenhouden. In elke kunstvorm zijn daar nu uitingen van te vinden, van hoofdrolspeler Joenoes Polnaija met Kleinkinderen van de Oost en het programma Geboeid – terug naar Indonesië, bijvoorbeeld. En er zijn diverse Indische bands die hun eigen muziek en cultuur uitdragen. Voor mijn generatie is dat best confronterend. Soms voelt dat als falen: wat hébben we het laten liggen. Maar ik vind deze ontwikkeling een enorme eye opener en ik ben er trots op dat jongere generaties het zo actief uitdragen. Niemand zegt meer ‘sorry dat ik er ben’, want we zijn er!”

Pulang is op donderdag 1 februari om 20.30 uur te zien op NPO 3.