IFFR 2025: Leonardo van Dijl over Julie zwijgt

In het Belgische Julie zwijgt klapt een vijftienjarig tennistalent dicht als haar coach op non-actief wordt gesteld. Debuterend speelfilmregisseur Leonardo van Dijl: “Als iemand zo met Julie omgaat, dan maak ik me toch wel zorgen om zo iemands ouderschap.”

In 2020 werd Leonardo van Dijls Stefanie geselecteerd voor de officiële competitie van het filmfestival van Cannes. In deze korte film voelt de elfjarige Stefanie na de winst van haar eerste internationale turntitel de druk steeds verder toenemen.

Ook in zijn speelfilmdebuut Julie zwijgt, afgelopen jaar opnieuw geselecteerd voor Cannes, nu voor de Semaine de la Critique, staat een jonge sporter centraal. De vijftienjarige Julie is een grote tennisbelofte die in een lastig parket komt als haar coach op non-actief wordt gesteld na de zelfmoord van een van zijn vroegere pupillen. Terwijl iedereen wil dat Julie – als een van de grote talenten van de club – hierover praat, en met name praat over de aard van haar relatie met haar coach, kan Julie zelf niet anders dan zwijgen.

De telkens terugkerende sportwereld in Van Dijls films valt op. Daarnaar gevraagd vertelt hij redelijk laconiek en pragmatisch hoe de sportwereld voor deze film ook een strategische keuze was tegenover geldverstrekkende commissies, “die vragen altijd wel waarom een film zich in een bepaald milieu afspeelt en de sportwereld portretteren heb ik nu wel onder de knie.”

Op eenzelfde manier verklaart hij waarom Julie koste wat kost door een jonge tennisser gespeeld moest worden: “Je kan iemand die aanleg heeft voor acteren wel in drie, vier maanden voorbereiden op een rol. In diezelfde tijd kan je niet iemand die kan acteren, leren om te spelen als een tennistalent.”

Maar de pragmatische manier van praten houdt op als Van Dijl het onderwerp van zijn film bespreekt, dat hem duidelijk na aan het hart ligt. Als hij het over de inhoud heeft, wil hij zo precies mogelijk overkomen, weegt hij woorden en herformuleert hij zinnen die hij net begonnen is. Vooral als hij het heeft over hoofdpersoon Julie, verandert hij in een defensieve vader.

“De verhalen die over vrouwen verteld worden zijn heel vaak repetitief: de vrouw wordt altijd gestraft. Ze begint als een slachtoffer en op het eind van de rit is ze nog meer slachtoffer. Elke vrouw met ambitie wordt gestraft, elke vrouw met onzekerheid wordt gestraft. Straf, straf, straf. Of het nu gaat over Antigone of Jeanne d’Arc of Black Swan [2009]. Als er geen einde komt waarin er een brandstapel is, dan heb je geen verhaal – en dat wilde ik niet doen. Ik wilde niet dat Julie gestraft werd op het einde. Lang was ik bang dat de wereld mijn film dan maar ging straffen, omdat ik haar niet had gestraft. Maar ik dacht wel, als ik dan toch iets vertel over een vrouwelijk personage, laat me dan tenminste dat narratief een beetje uitbreiden.”

Had je nog een zekere schroom toen je de film de eerste keer aan publiek liet zien, dat de reactie zou zijn dat ze niet slachtoffer genoeg is? “Ik zou het geen schroom noemen. Het is meer een bewustzijn van hoe de wereld ermee omgaat. Het is een spiegel: zo wordt er gebabbeld over vijftienjarige meisjes. Maar ik moet ook gewoon een verhaal kunnen vertellen dat alle hashtags overstijgt en opnieuw iets vertelt over het menszijn. Hetgeen dat Julie overkomt, die stilte, is veelomvattend en zo menselijk. Iedereen wordt in zijn leven weleens geconfronteerd met stilte, met schroom, of met een trauma waarover het moeilijk is om te praten, waaruit een weg gezocht moet worden om het te verwoorden. En dat je je ook moet kunnen afvragen, moet ik erover praten? Is het wel een goed idee om erover te praten? Het gesprek dat we moeten voeren gaat er deels ook over waarom mensen zwijgen: hebben ze schrik om controle te verliezen of willen ze iemand beschermen, durven ze de waarheid niet onder ogen te zien? Julie’s verhaal is zo veel universeler dan haar verhaal alleen. Ik wilde echt wegblijven van de politieke context, want dat is soms ook niet meer dan het nieuws van de dag. Bij het vertellen van een verhaal moet de film ook als die over vijf jaar uitkomt nog iets te vertellen hebben. Je moet wel verder zien te gaan dan het anekdotische en proberen iets te benaderen dat episch is.”

Je het hebt over ‘hashtags overstijgen’. Ik kan me voorstellen dat je het moeilijk vindt als Julie zwijgt een #MeToo-film wordt genoemd… “Dat zou ik nooit zo uitspreken. Ik vind het heel moeilijk als mensen mijn film omschrijven met hashtags. We praten over kinderen. In het Engels heb je de term ‘adultifying children’; we moeten ervan weg blijven kinderen als volwassenen te behandelen, een kind moet onschuldig zijn en niet in een wereld van hashtags worden gedwongen. Bij mijn film vind ik dat bijna pervers, want dat meisje is vijftien jaar.
“Voor mij gaat het er juist om dat we door te praten over kinderen dit onderwerp ook kunnen resetten. Hoe kunnen we de dialoog opnieuw opstarten en een andere wending geven? Ik geloof echt dat we een veiligere wereld kunnen creëren voor meisjes en jongens zoals Julie, door het gesprek op gang te brengen en hierover te praten. Dat zou kunnen voorkomen dat ze ten prooi vallen aan de stilte waarin Julie vastzit. Ik zie de film ook als een opening tot dat gesprek. Voor mij is dit niet een film die door jongeren gezien moet worden, voor educatiedoeleinden of wat dan ook, maar met name door volwassenen. Om hopelijk ook hen een veiligere wereld aan te kunnen bieden.
“Los van het grensoverschrijdende gedrag, wilde ik ook een film maken over de nieuwe coach in het verhaal. De coach die wél de grenzen van zijn atleet respecteert. Daarmee wil ik ook vertellen dat het niet altijd zo moeilijk is. Niet elke coach zal grenzen overschrijden. Misschien is dat nog wel interessanter dan altijd zeggen dat de grens wordt overschreden. Laten we in plaats daarvan kijken waar de grens gerespecteerd wordt. Laten we een soort common sense terugbrengen in het verhaal, want zo moeilijk is het niet om correct te handelen. Het probleem is denk ik ook dat het gesprek over grensoverschrijdend gedrag soms zodanig technisch wordt, dat we niet meer de taal hanteren die het welzijn van Julie bevordert. Volgens mij is film daar een mooi medium voor, om dingen niet als een politiek pamflet te verkondigen, maar op een poëtische manier te presenteren.”

In eerste instantie had je een meer juridische insteek voor je film voor ogen. Zelf had je dus ook een reset nodig? “Dat is zo. Ik ben ook blij dat ik die reset heb gedaan en het eerste script in de vuilnisbak heb gegooid. Maar ik moest dat script wel eerst schrijven om erachter te komen dat het een achterhaald verhaal is. Daarom ben ik ook met een ander bewustzijn opnieuw begonnen en heb ik voor deze film kunnen vechten.
“Net als in mijn andere films heb ik nu alles willen vangen. Het moet niet ‘dit of dat’ zijn, maar allebei. Ja, Julie is slachtoffer, maar ze is niet alleen maar slachtoffer. Ik hoor soms van mensen dat ze niet slachtoffer genoeg is, of geen conventioneel slachtoffer. Voor mij is ze heel duidelijk slachtoffer, maar ze is meer dan dat alleen. Omdat ze over iets zwijgt, is ze ook niet een stil personage. Ze wil over sommige dingen niet spreken, maar vraag haar over tennis en ze praat honderduit. Dat kan naast elkaar bestaan, daar hoeft niet eens gigantisch veel subtekst achter te steken.”

Je film is inmiddels op meerdere festivals te zien geweest. Was die omgang met slachtofferschap ook een terugkerende kwestie in de reacties die je kreeg? “Mensen die met de film mee zijn, blijven tot het eind zitten. Mensen die opstaan en weggaan, formuleren hun bedenkingen op een manier waar ik wel respect voor kan hebben, maar ik vind het soms wel moeilijk om dan achteraf te lezen dat iemand het niet over Julie als slachtoffer heeft. Als je haar niet in de eerste plaats als dusdanig erkent, dan wordt het ook wel heel moeilijk om over deze film te praten. Ik krijg dan verwijten dat ik het misbruik niet toon, maar dat doe ik wel. Er zitten scènes in mijn film die heel duidelijk laten zien en horen hoeveel misbruik Julie’s coach van haar maakt. Als ik dan moet lezen dat ik het misbruik niet toon, dan vrees ik dat dit geen vorm van misbruik voor ze is. Als iemand zo met Julie omgaat, dan maak ik me toch wel zorgen om zo iemands ouderschap. Voor de kinderen van zo’n persoon wordt het heel moeilijk om over zulke dingen te gaan praten.”

Julie zwijgt is te zien op IFFR 2025 en draait vanaf 6 februari 2025 in de bioscoop.