Boris Paval Conen over Dwaalspoor

De Telefilms staan dit jaar in het teken van misdaad. In Dwaalspoor gaat een gepensioneerde rechercheur op zoek naar zijn vermiste kleindochter. Al snel rijst de vraag hoe ver hij zal gaan om de waarheid te achterhalen. Regisseur Boris Paval Conen: “Een hommage aan de ouderliefde, dat was voor mij de essentie van de film.”

Filmmaker Boris Paval Conen (Exit, 2013; Kamp Holland, 2016) creëert direct een dreigende sfeer aan het begin van zijn Telefilm Dwaalspoor, met een donkere autorit over een provincieweg. Eenmaal thuis ontdekt Kim (Anniek Pheifer) dat haar dochter Lisette niet thuis is gekomen van hockeytraining. Paniek overheerst: de pubermeid zou toch nooit zomaar wegblijven? Had Lisette misschien ruzie met haar zus Britt (Rhodé Gerrits)? Of met een onbekende?

Als de politie is ingeschakeld wordt iedereen aan de tand gevoeld – ook Lisette’s vader Niek (Tim Haars). Maar voor oud-rechercheur Ron (Raymond Thiry), de opa van Lisette, gaat het politieonderzoek niet snel genoeg. En dus werpt hij zich op om eigenhandig licht op de zaak te werpen. Het is tegen het zere been van z’n oud-collega’s, die zich afvragen of de pensionado niet te veel het heft in eigen handen neemt.

Conen legt uit waarom hij heeft gekozen voor een duistere film: “Een metafoor die ik veel heb gebruikt is dat mensen in de steentijd met z’n allen lekker dichtbij elkaar gingen zitten rond een vuur om de vijandige duisternis buiten te houden. Maar als je geconfronteerd wordt met zo’n situatie als de vermissing van iemand die je liefhebt dan kruipt dat duistere je directe omgeving in.”

We hebben het idee dat het leven veilig is, vervolgt Conen. “We hebben politie en een rechtstaat. Maar op het moment dat iemand verongelukt of slachtoffer wordt van een misdaad, dan gaan we overal aan twijfelen. Dan sluipt die vijandige buitenwereld je eigen huis in. Toen we met het script bezig waren had ik ook het idee: deze film moet in december of januari gedraaid worden, op het moment dat het seizoen op z’n donkerst is en de dagen vreselijk kort.”

De woning van het gezin, een soort doorzichtige kijkdoos omringd door groen, speelt hierin ook een rol. Vanuit de duisternis kijk je naar binnen en zie je hoe fragiel de mens is, vertelt Conen. “Het is een toonbeeld van openheid en transparantie en maakt de bewoners kwetsbaar voor hoe de duisternis langzaam naar binnen sluipt. Op een gegeven moment is die duisternis buiten ook wat er in de harten speelt van de hoofdpersonages. Alles wat zij als veilig, mooi en harmonieus beschouwden krijgt een nieuwe betekenis.”

Conen benadrukt dat Dwaalspoor ook een liefdevolle film is. “Een belangrijk thema is de onvoorwaardelijke liefde die je hebt als ouder, of als grootouder, voor je kinderen. In die zin is het, ondanks alle donkerte, ook een hele warme film. Voor mij draait de film om de tederheid en liefde in de omgang van de opa met z’n kleindochters. Een hommage aan de ouderliefde, dat was voor mij de essentie van de film.”

Een van die twee kleindochters zie je niet. Conen legt uit hoe je sympathie creëert voor een personage dat in zekere zin onzichtbaar is. “Voordat we ook maar een minuut hadden gedraaid bespraken we met componist Steve Willaert hoe we haar een stem konden geven. Steve zei: ik ga muziek maken waarin je haar stem hoort, warme melodieën die continu terugkomen. Zelfs tijdens de grootste tragiek blijft de muziek een soort warmte uitstralen. Daarnaast heb ik me in allerlei bochten gewrongen om Lisette voortdurend onderdeel te laten zijn van de verhaalwereld. Door middel van foto’s, en hoe er over haar gesproken wordt. Dat zijn allemaal snippets uit mijn eigen leven, mijn relaties met m’n dochters en stiefdochters.”

Dwaalspoor is in dat opzicht een persoonlijke film, zegt Conen. “Het is een toegankelijk verhaal, maar daaronder zitten voor mij allerlei vraagtekens die te maken hebben met mijn primaire gevoel als ouder versus hoe de rechtstaat in elkaar zit. Het gaat over hoe mijn eigen vooroordelen mijn beoordelingsvermogen vertroebelen. Het is een film die juist niet zwart of wit is, maar die de ongemakkelijke grijze nuance opzoekt.”

Het was aan acteur Raymond Thiry om al die complexe emoties een plek te geven in zijn spel. Conen schreef het script met Thiry in zijn achterhoofd: “Ik ben gefascineerd door hem als acteur. Dus toen ik begon met schrijven checkte ik meteen: hou oud is ‘ie nu? Ik ben blij dat hij de leeftijd had waarop hij geloofwaardig een grootvader kan spelen. Hij kan een soort ondertoon suggereren waardoor je je afvraagt of hij wel meent wat hij zegt. Hij kan zo ongelooflijk goed diepte geven aan wat hij in zijn spel doet. Dat geldt ook voor hoe hij dingen incasseert, met een zenuwtrekje, een beweginkje, een blik die zich juist even niet focust. Dat is prachtig.”

Het primaire oudergevoel maakt je kwetsbaar, en misschien ook wel ontvankelijker voor irrationeel gedrag, denkt Conen: “Ik ben absoluut een geweldloos persoon, maar ik zou gewelddadig kunnen worden in de situatie van de film. Misschien is de conclusie dan ook: in een wereld met zo veel monsters is het misschien wel het monster in onszelf waar we het meest benauwd voor moeten zijn. Ook al zullen ze het misschien niet toegeven, de meeste mensen hebben begrip voor misdaden gepleegd uit ouderliefde. Omdat het zo herkenbaar is.”

Dwaalspoor wordt op 26 september om 20:25 vertoond op NPO3.