Alice Rohrwacher over Le meraviglie

Met haar dromerige sprookje over een verdwijnende manier van leven op het Italiaanse platteland won Alice Rohrwacher vorig jaar de Grand Prix in Cannes. Wes Anderson meets Roberto Rossellini.

Gelsomina is pas twaalf, maar als de oudste van vier zussen runt ze de boel op de Noord-Italiaanse boerderij waar het aardse sprookje Le meraviglie van Alice Rohrwacher, vorig jaar onderscheiden met de Grand Prix in Cannes, zich afspeelt. Zolang Wolfgang er tenminste niet is, de norse pater familias die het territorium bewaakt, maar die de buitenwereld eigenlijk niet meer tegen kan houden. Een buitenwereld die eist dat hij als bijenhouder aan de Europese regels gaat voldoen.

Misschien had Wolfgang liever een zoon gehad om dit onwaarschijnlijke koninkrijkje van hem over te nemen, maar Gelsomina is gelukkig sterk. En ze zal nog sterker moeten worden. Want ze komt tegenover hem te staan als ze het gezin wil inschrijven voor een televisiewedstrijd voor het beste lokale boerenproduct: ‘De wonderen van het platteland’. De feeërieke presentatrice in engelenkostuum wordt gespeeld door Monica Bellucci.

Anarchistisch
Misschien dat Alice Rohrwachers Le meraviglie alleen in Italië gemaakt kon worden. Een land dat zich een democratie noemt, maar waar lokale allianties in ieder geval in het zuiden nog altijd het hoogste woord hebben. “Iedereen die niet hoort bij jouw clan is de vijand, hier in Napels”, tekende De Groene Amsterdammer recent op uit de mond van een bekende Napolitaan. Daar zit iets anarchistisch in. Zo van: we regelen het zelf wel.

Zo hebben Wolfgang (Sam Louwyck, de Vlaamse danser, choreograaf, acteur en zanger die zo lekker beweeglijk door Tom Barmans Any Way the Wind Blows stapte) en Angelica (Alice’ zus Alba Rohrwacher) ook altijd geleefd, twee links-radicalen uit een commune die ontdekten dat zo samenleven niet het beloofde land was. Maar ook deze nieuwe vrijstaat op de boerderij is niet immuun voor bemoeienissen van buiten. De vraag is: kan dat eigenlijk nog, je eigen leven leiden? Los van de beperkingen van anderen? Le meraviglie mag dan Italiaanse genen hebben, het is het universele verhaal van de zoektocht naar vrijheid.

Bijen
Rohrwacher filmde het verhaal in haar geboortestreek en groeide zelf ook op met bijen. Maar ze waarschuwt bij ons gesprek in Cannes meteen dat het niet om een autobiografie gaat. Daarvoor is dit verhaal trouwens te mooi uitgebalanceerd en heeft het teveel een geweten, een reflectieve bovenlaag die samenhang en betekenis geeft.

“Waarom bijen?”, vroeg een collega in een volgepakte strandtent waar we continu onderbroken werden door de soundchecks van een band die ging optreden. “Omdat ze mooi zijn”, zei Rohrwacher. “Ik heb ze altijd om me heen gehad, want mijn vader was bijenhouder. Bijenhouden was ook precies het soort werk dat ik de personages wilde laten doen. Het soort werk dat midden in het leven staat. Je voelt aan de film dat het een sprookje is, maar door de grond waar ze met hun blote voeten op lopen en door die bijen wordt het een heel aards sprookje. Plus: bijen vliegen, dus zo kun je ongekunsteld de omgeving laten zien.”

Werden de acteurs dan niet geprikt? Daar is een trucje voor, zei Rohrwacher. “In elke bijenfamilie heb je mannetjes en vrouwtjes. De mannetjes prikken niet en aan het eind van de zomer gaan ze dood. Dus zochten we kort voor het eind van de zomer naar mannetjes zodat op de set alleen ongevaarlijke diertjes vlogen waarvan de acteurs geen last zouden hebben.”

Poëzie = politiek
Voor wie de film ziet, is duidelijk dat Rohrwacher iets wil zeggen over het veranderende landschap en het veranderende boerenleven, maar ze doet dat zonder pedant te worden. Wat opvalt is juist de vrije, anarchistische en dromerige ondertoon. Meer poëzie eigenlijk dan politiek.

“Ken je Vladimir Majakovski?”, vroeg Rohrwacher toen we dat voorlegden. “Volgens hem zijn poëzie en politiek hetzelfde. Italo Calvino, een van de beste Italiaanse schrijvers, werd ooit gevraagd hoe we de wereld kunnen veranderen. Hij zei: ‘Door elke dag een gedicht van buiten te leren.’ Dat denk ik ook. Ik heb het geprobeerd trouwens, maar het is moeilijk.”

Even stopte ze met praten vanwege de herrie op de achtergrond. “Ik besefte dat in Italië iets aan het landschap en het boerenleven aan het veranderen was. Ze proberen wel van alles te behouden, maar daardoor verandert het landschap in een museum bedoeld om toeristen binnen te halen. Net zoals socioloog Saskia Sassen over steden schrijft in haar boek Variations on a Theme Park. Waar het echt om gaat, wat echt behouden moet blijven, is het landschap en het boerenleven in al z’n schoonheid én lelijkheid. Niet alleen de romantische notie van een landschap of een manier van leven. En zo’n verhaal vertellen, een verhaal over het heden, is een politiek verhaal vertellen. Ik hoop mensen met andere ogen naar het heden te kunnen laten kijken. Dat is het doel van cinema. Ook al lukt het vaak maar voor even.”

Dictatuur van de massa
Is die kolonisatie van het landschap en van andere dan de dominante manier van leven nog terug te draaien? Dat is misschien het grotere verhaal achter Le meraviglie, dat aan de dictatuur van de massa niet meer te ontsnappen valt – tenzij je geld hebt. Kwetsbare levensstijlen en ideeën, maar ook winkels en eigenlijk alles wat cultuur is, worden opgeslokt en tot eenheidsworst vermalen. Daarom valt Wolfgangs scepsis wel te begrijpen. Wat hij niet ziet, is dat hij zich tegenover Gelsomina precies hetzelfde gedraagt: als de dominante figuur.

Over paternalisme gesproken. In Cannes had juryvoorzitter Jane Campion zich een dag of wat eerder uitgesproken tegen het ‘inherente seksisme’ van de filmindustrie. Is het geslacht van de regisseur dan zo belangrijk? “Het geslacht van de regisseur wel, het geslacht van de film niet”, zei Rohrwacher. “Maar Campion heeft gelijk. We moeten het over vrouwelijke regisseurs hebben. Er bestaat een probleem. Maar dat zit in ons, niet in de eerste plaats in het systeem. Ik geef je een voorbeeld. Gisteren had ik een interview met een journalist van een vrouwenblad. Wat wilde ze weten? Dingen over mijn familie en of ik een vriendje heb. Dingen die ze nooit aan een mannelijke regisseur zouden vragen. Natuurlijk doen zij ook maar wat de lezers willen, dus daar zit het echte probleem. Mijn familie doet er hier in Cannes niet toe. Het gaat om de film. Als die lezers wat meer met het werk bezig zouden zijn in plaats van met de poppetjes, dan verandert de filmwereld misschien ook sneller.”