Alain Guiraudie over Miséricorde
'Ik wil niet choqueren, maar doen nadenken'

Alain Guiraudie. Foto: Hélène Bamberger
Alain Guiraudie mixt genres en varieert toonaarden in Miséricorde, waarin de terugkeer van een jongeman naar zijn dorp passies doet oplaaien. “Het woud is de plaats van de misdaad, van de moord. Mysterieus, sensueel en fysiek.”
“Ik praat niet graag over ideeën, omdat ze vaak niet gerealiseerd worden”, antwoordt Alain Guiraudie wanneer we hem op het filmfestival van Gent polsen over zijn filmplannen. Die terughoudendheid blijkt verbonden met frustraties omtrent de financiering van Miséricorde. “De producenten zijn blij maar ik niet, want de medewerkers en ikzelf werden slecht betaald”, verduidelijkt Guiraudie. “Niet voor het eerst. Rester vertical [2016] is mijn enige fatsoenlijk gefinancierde film.”
Ondanks het succes van L’inconnu du lac (2013) bleef het voor de Franse cineast moeilijk om budgetten rond te krijgen. Dat dreigt nog erger te worden. “Canal+ [de belangrijkste financier van de Franse cinema; IDK] heeft me nooit erg geholpen, maar ik vrees dat het nu helemaal uitgesloten is”, stelt Guiraudie. “Eigenaar Vincent Bolloré, gelinkt aan de extreemrechtse politicus Éric Zemmour en televisiezender C8, stuurt met zijn reactionaire ideeëngoed de Franse cinema. Kritiek op religie mag niet en met homoseksualiteit heeft hij een probleem. Je begrijpt dat ik niet in de bovenste lade lig”, stelt de subversieve cineast, die zelf gay is en (mannen)seks expliciet verbeeldt in zijn films. “Gelukkig zijn er nog de regio’s, en autonome financierders, maar mijn volgende film zal er één met een microbudget zijn.”
Miséricorde begint als drama om via psychologische misdaadthriller en rurale film noir uit te komen bij absurde tragikomedie. De film vertelt de logica en moraliteit tartende avonturen van de jonge bakker Jérémie, die na lange afwezigheid terugkeert in het dorp waar hij opgroeide. Daar roept hij even intense als ambigue emoties op bij intimi van weleer, zoals Martine, de weduwe van de bakker voor wie Jérémie werkte. Bezien met de Guiraudie-gaze, die empathie wekt voor getormenteerde mensen en hun wilde verlangens.
Bij L’inconnu du lac filmde u “op de hoogte van de ballen”. En ditmaal? “Ter hoogte van en tussen de personages. Eigenlijk was dat bij L’inconnu du lac ook zo, alleen bevonden we ons op een strand en moest de camera lager gaan (lacht). Nee, serieus, omdat het heel expliciet over seksualiteit en verlangen ging koos ik toen de frontale aanpak. Nu tonen we nog wel een geslachtsorgaan, maar geen seksuele betrekkingen.”

Miséricorde baadt in een mysterieuze sfeer. “Er is een geheimzinnige verdwijning, maar ook wat protagonist Jérémie wil en hoe de relatie tussen hem en Martine zit, blijven onduidelijk. Cinema werkt heel goed wanneer emoties en verlangens onuitgesproken blijven, wanneer actie in een waas van mysterie gehuld blijft. Ik wil verrassen en vermijd heldere situaties en eenduidige personages. Jérémie’s ambiguïteit, de vraag of hij een engel of een duivel is, zet toeschouwers aan het denken.”
Of aan het twijfelen, net als Jérémie. “Hij weet niet goed wat hij zoekt. Een herinnering, een geliefde, zichzelf? Wil hij blijven of weer gaan? Ook dat is onduidelijk. De vreemdeling die eigenlijk geen vreemdeling is, wil zich ergens vestigen. Misschien wel bij mensen met wie hij een verleden deelt. Maar al snel heeft hij de zaken niet meer in de hand en hij eindigt als gevangene van het dorp, van Martine en de priester. Het mysterie wordt vergroot doordat Jérémie niet enkel gedreven wordt door een verborgen verlangen maar zelf ook een object van verlangen is.”
De toon is afwisselend somber en vrolijk. “Ik mix graag drama en tragiek met komische elementen. Le roi de l’évasion [2009] en Viens je t’emmène [2022] zijn vrolijk van toon, terwijl L’inconnu du lac en Rester vertical donkerder en dramatischer zijn. In Miséricorde houden het sombere en vrolijke elkaar meer in evenwicht. Het is een tragikomedie met, dankzij enkele scènes, ook een film noir-element. En op momenten wordt het een farce.”
Er zijn veel valse sporen dankzij de vaagheid van relaties én van de natuurlijke omgeving. “De locatie is voor mij altijd meer dan een decor en doordat Miséricorde tijdens de herfst speelt, kreeg die locatie een extra dimensie. Bruintinten, mist, regen en wind maken de natuur nadrukkelijk aanwezig. Met een wereld die afsterft, komen we dichter bij de dood. De herfst heeft daardoor iets melancholisch. We beginnen ook met een begrafenis en eindigen op een kerkhof. De kleuren en het licht zijn mooi, maar de dood loert om de hoek. En het woud is de plaats van de misdaad, van de moord. Mysterieus, sensueel en fysiek.”
Met aarde, een bladerdek en half verborgen fallusachtige champignons. “De champignon behoort tot de wilde wereld, kan niet echt gecultiveerd worden en kan zowel voedzaam zijn als giftig. Er is een parallel met seksueel verlangen. Ik heb nooit iemand gedood of een lijk in een bos begraven, maar er zitten wel persoonlijke elementen in Miséricorde. Zoals de fascinatie voor de impact van seksuele verlangens en fantasieën op de zoektocht naar identiteit. Mijn films zijn altijd extrapolaties van mijn dagelijks leven en verlangens. Zowel in Jérémie als in de priester zitten stukjes van mij. Al zijn sommige zaken ook universeel. Fantaseren over de vader en moeder van je beste jeugdvriend is niet zo ongewoon voor adolescenten.”
Biecht, schuld, boete. Katholieke begrippen zijn nadrukkelijk aanwezig. Maar voor de priester gaat de mens boven moraliteit. “Dat is mijn visie. De priester trekt katholieke principes als vergiffenis en naastenliefde tot het extreme door, maar tegelijk heeft hij zijn eigen moraliteit, waar het belang van een individu voor een gemeenschap in doorweegt. Hij worstelt met zijn eigen menselijkheid, verlangens en driften. Ik wil niet choqueren, maar doen nadenken. Heeft het zin moordenaars op te sluiten? Hoe hypocriet zijn we wanneer we mensen veroordelen? Waarom negeren we verlangens? En: levert immoreel drama niet de krachtigste morele cinema op?”
De filmtitel is intrigerend – letterlijk betekent het ‘genade’, maar een misericorde is ook een onderdeel van een zitbank waar middeleeuwse monniken op steunden tijdens lange erediensten. “Echt? Dat wist ik niet. Intrigerend. Voor een katholiek gevormd met dooprituelen en catechismus is miséricorde een tijdloos woord dat refereert aan naastenliefde, medelijden, vergiffenis. Een begrip dat zowel empathie als moraliteit overstijgt. Een voorwerp dat letterlijk ondersteuning biedt sluit daar wel bij aan.”
Het dorp blijkt een personage. “Ik kende Saint-Martial, maar schreef het scenario niet met die plek in gedachten. Uiteindelijk zijn we in de Ardèche gaan draaien omwille van het sprookjesachtige karakter van het dorp. Met oude en nieuwe dingen, weinig inwoners, gebouwd rond een kerk en een plein. Een feeërieke plek die haast opgaat in de natuur. De lege straten en verlaten bakkerij weerspiegelen de malaise van de personages. Een voedingsbodem voor toenemende spanning die crescendo gaat wanneer een verdwijning de tragedie op gang trekt.”
Miséricorde is te zien op IFFR 2025 en draait vanaf 6 februari 2025 in de bioscoop.