Claire Denis over 35 rhums

Sommigen zullen Claire Denis’ familieportret 35 rhums een kleine film noemen, maar dat is een pertinente vergissing. De film is groots en op sommige momenten zelfs adembenemend. Zo teder, vanzelfsprekend en vol liefde.

“Een hommage aan Ozu’s Late Spring [1949]” is 35 rhums volgens Claire Denis, de Franse filmauteur van een aantal van de meest toonaangevende films van de afgelopen jaren, van het fysieke Beau travail uit 1999 tot het mysterieuze L’intrus uit 2004.

We spreken haar in 2008, daags na de première van haar film op het filmfestival van Venetië: “Bij Ozu zag ik voor het eerst hoe sterk eenvoudige beelden kunnen zijn van iemand die thuis komt van z’n werk of na het ontbijt naar z’n werk gaat. Maar ik wilde Ozu niet imiteren. Ik heb zijn films nooit bekeken als het werk van de grote meester, maar als films die me mijn leven lieten zien.”

“35 rhums begon voor mij met het idee van een scheiding tussen vader en dochter. Een ingrijpende, tragische, maar ook onvermijdelijke en mooie gebeurtenis. Waarom dat zo fascinerend is? Omdat gezinnen zijn als de kosmos waarin planeten soms dicht bij elkaar komen en zich dan weer van elkaar verwijderen. Het is de materie voor zoveel verhalen.”

“Met dat gegeven van vader en dochter wist ik al snel dat Alex Descas de rol van [de vader] Lionel moest spelen. Hij is de pilaar van de film. Hij heeft zo’n kracht, zo’n elegantie, zo’n rust. Ik denk dat hij me aan mijn grootvader deed denken. Het verhaal komt deels voort uit de verhouding tussen mijn moeder en mijn grootvader. Hij was de belangrijkste man in haar leven, vertelde ze me een paar jaar geleden. Belangrijker nog dan haar eigen man, mijn vader. Zo is het ook in de film.”

Dansen
In de belangrijkste scène van 35 rhums belanden de vier hoofdpersonen ’s nachts in een café. Een kleine, beschutte plek, net als de binnenste cirkel van het gezin. Heel subtiel toont Denis de overgang naar een nieuw leven, wanneer Lionel met zijn dochter danst en haar dan uit handen geeft aan de buurjongen. De alleenstaande buurvrouw kijkt toe hoe Lionel vervolgens met de eigenaresse van het café gaat dansen. De film kent nauwelijks conflict of zelfs maar een stemverheffing. Bekenden hebben genoeg aan rituelen en halve woorden.

“Ik wilde een gezin met vrienden en collega’s van Caribische afkomst laten zien. Een gezin dat helemaal Frans is. Het cliché is dat er in die cultuur altijd geweld of conflicten aan te pas komen. Maar dat is onzin. Hun afkomst moest zelfs onzichtbaar worden en geen enkele rol meer spelen. 35 rhums is niet een verhaal over immigranten, maar het verhaal van een rite of passage, een overgangsritueel waarin de dochter haar vader loslaat en de buitenwereld betreedt.”

Behalve het ritueel in het gezin laat 35 rhums ook het ritueel en de diepgaande betekenis van werk zien. “Ook dat leerde ik van Ozu: hoe zingevend arbeid kan zijn, hoe belangrijk het in onze wereld is geworden. Daarom heb ik dat uitdrukkelijk aan de orde laten komen. Wat anders laat ons nog deel van de wereld zijn? Wat anders doet ons nog nuttig voelen? Tegenover de onzekere wereld van de arbeid hebben we alleen nog de veiligheid en het vertrouwen van onze geliefden.”

Conflicten
“De rust en de afwezigheid van conflict moest ook te zien zijn in de vorm van de film. Ik verwijder me in mijn films steeds meer van geweld en openlijke conflicten. Omdat het werkelijke conflict in een leven altijd binnenin zit. Conflicten die worden geuit, zijn altijd meer een uitdrukking van de relaties met anderen.”

“Daarin zijn mijn films de afgelopen jaren veranderd. Net als ik. Vroeger was ik zonder angst. De wereld leek een enorme zee waar ik in kon duiken. Nu is die zee een stuk kouder geworden. In het begin van de jaren tachtig realiseerde ik me ineens dat mijn wereld, het leven, concreter was geworden. Kleiner op een bepaalde manier. Nu kan ik echt schrikken van dingen, geshockeerd raken. De wereld is trouwens ook meer gefrustreerd geraakt. Ik ben wat voorzichtiger geworden. Ook in mijn verhalen.”