Universal Language

Matthew Rankin vindt Teheran in Winnipeg in het ogenschijnlijk absurde, maar tot in de haarvaten oprechte Universal Language.

Een openingstitel vermeldt dat wat volgt een productie is van het “Winnipeg Institute for the Intellectual Development of Children and Young People”. Het staat er in het Perzisch, in mosterdgele letters tegen een mosgroene achtergrond, met een logo van een vogel erboven.

Filmliefhebbers zullen er direct het beeldmerk in herkennen van Kanoon, de Iraanse instelling waar vele humanistische filmmakers hun eerste stappen in het filmvak zetten, met Abbas Kiarostami als beroemdste. Alleen is de duif van Kanoon hier vervangen door een kalkoen. En zijn we dus in de Canadese stad Winnipeg, voor cinefielen vooral bekend als de geboorteplaats van meesterabsurdist Guy Maddin. (Het is, geheel terzijde, ook de plek waar het gros van de Hallmark-kerstfilms wordt opgenomen.)

Een tweede titelkaart meldt, eveneens in het Perzisch, het motto “voor de vriendschap” en dan volgt de titel van de film. De ondertiteling vermeldt Universal Language, maar in het Perzisch staat er “Āvāz-e bug-halamun”, wat zich laat vertalen als ‘het lied van de kalkoen’.

Die vervreemdende start is de perfecte opmaat voor de film die volgt: Universal Language speelt zich geheel af in Winnipeg, maar dan in een alternatief universum waarin daar niet Engels maar Perzisch de voertaal is (met nog altijd Frans als officiële tweede taal).

De film verweeft drie verhaallijnen. Er zijn de zeer Kiarostami-achtige omzwervingen van twee kinderen die een bankbiljet uit een blok ijs willen zien te krijgen. Er is de terugkeer van een gefnuikte filmmaker, vernoemd naar en gespeeld door regisseur Matthew Rankin zelf. En er zijn de wederwaardigheden van reisleider Massoud (gespeeld door coscenarist Pirouz Nemati), die een groep toeristen langs de uiterst banale bezienswaardigheden van Winnipeg voert.

Zo opgeschreven klinkt het misschien als een lang uitgesponnen grap, maar Universal Language is een tot in de haarvaten oprechte film – dwars door al het absurdisme dat het uitgangspunt oproept heen. Maker Matthew Rankin spreekt Perzisch en woonde als twintiger een tijd lang in Teheran en deed een (vergeefse) poging om zelf ook aan Kanoon gelieerd te raken. Juist voor de meest absurd aandoende details in de film – een man die verkleed als kerstboom rondloopt; een bizar gesprek met een Quebecaanse ambtenaar – putte hij direct uit zijn eigen leven.

Coscenaristen Nemati en Ila Firouzabadi zijn in Canada levende Iraniërs, net als de meeste acteurs en veel van de crew van de film. Samen vangen zij niet het (al vaak gefilmde) gevoel tussen twee culturen in te zweven, maar juist de gewaarwording dat die twee culturen helemaal niet zo veel van elkaar verschillen als ons vaak wordt voorgehouden. Dat het heel makkelijk is om Teheran te vinden in Winnipeg, en vice versa. Een boodschap die op dit moment met de dag noodzakelijker wordt.