Venetië 2024: Kijkwijzer XR

Voor films en games hebben we de Kijkwijzer: een wetenschappelijk onderbouwd waarschuwingssysteem voor schokkende inhoud. Voor XR nog niet. Terwijl, bleek ook weer in Venetië, dit medium bij uitstek drijft op de intensiteit van belevingen.

Venice Immersive, het programmaonderdeel voor ‘immersieve media’ (met name XR, waaronder VR en MR), heeft voor zijn selectie wel een eigen waarschuwingssysteem ingevoerd, dat loopt van comfortable, via moderate en intense, naar extreme. Maar waarop die indeling gebaseerd is, staat er niet bij.

Bij navraag blijkt deze Comfort Rating deels te slaan op de fysieke impact. Vooral in het begin van VR was bewegingsziekte een issue, waarvoor gebruikers telkens weer werden gewaarschuwd. Maar met de toegenomen technische kwaliteit van apparatuur en producties is misselijkheid steeds minder een probleem, al kan het voor beginnende gebruikers (en makers) nog altijd wennen zijn.

De Comfort Rating slaat echter ook op de inhoud van de ervaringen. Daarom kreeg François Vautiers live-action VR Champ de bataille (over de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog) toch een ‘moderate’, hoewel die fysiek gezien statisch is.

Zonder verdere verduidelijking valt te verwachten dat deze Comfort Rating misverstanden kan oproepen. Zo begreep iemand niet dat Gianpaolo Gonzalez’ leuke VR-animatie NightMara: Episode 3 in de programmagids als ‘comfortable’ werd beschreven, terwijl zij die als behoorlijk intens had ervaren.

Montage
Misschien kwam dat door NightMara’s gebruik van filmediting. Die is ongebruikelijk in XR vanwege de desoriënterende werking op een gebruiker die niet altijd de kant opkijkt die je als maker hoopt, maar bleek hier een grotendeels geslaagde toevoeging aan de punkige energie van het dystopische verhaaltje.

Een vergelijkbaar gebruik van klassieke filmmontage in Kenichi Suzuki’s Mobile Suit Gundam: Silver Phantom, de eerste lange anime in VR (waarvan ik de eerste drie kwartier kon zien) pakte echter niet goed uit. Hier bleek al snel dat als je niet recht ‘voor je’ bleef kijken, dus steeds in dezelfde richting (wat onbevredigend is in VR), het effect van de cuts totaal verwarrend was. Wat niet zo gek is, als je erover nadenkt: als je opeens cut naar een kikvorsperspectief van waaruit je vanaf grondniveau opkijkt naar de hoofdpersoon, is het resultaat wanneer je op dat moment toevallig net achter je keek dus dat je naar de grond staart. Tenzij de ervaring daarmee rekening zou houden en na elke cut het centrum van het beeld zou aanpassen aan je kijkrichting – iets wat mogelijk is, maar Mobile Suit Gundam niet deed.

Maar desoriëntatie en evenwichtsproblemen (zoals in Impulse: Playing with Reality van Barry Gene Murphy en May Abdalla, waarin je op een gegeven moment op een vloer staat die onder je door glijdt – zeer ongunstig voor je evenwichtsgevoel) zijn niet de enige fysieke issues eigen aan XR. Denk ook aan ondergedompeld worden in stroboscopische effecten, 360 graden rondom, en de mogelijke gevolgen voor mensen met epilepsie. En aan hoogtevrees: aan jouw rationele besef dat je op een stevige vloer staat heeft deze fobie weinig boodschap. Ikzelf heb er niet overdreven last van, maar met de hogere beeldkwaliteit van de Apple Vision Pro-headset bleek in de schijnbare afgrond stappen, in de Marvel-MR What If…? An Immersive Story, toch behoorlijk contra-intuïtief.

Kijkwijzer XR
Naast deze medium-specifieke risico’s hebben we natuurlijk ook nog de inhoud van de ervaringen. Er is geen enkele reden om te denken dat die in een headset minder intens binnenkomt dan via een televisie- of bioscoopscherm – integendeel. Dat Venice Immersive überhaupt een ‘Comfort Rating’ heeft ingevoerd, erkent dit: voor films op de Biennale bestaat zo’n rating niet. Wel een leeftijdsclassificatie overigens, maar die heeft Venice Immersive dan weer niet nodig, omdat het programma alleen toegankelijk is voor volwassenen.

Voor films (en games) hebben we in Nederland de Kijkwijzer (een wetenschappelijk onderbouwd adviessysteem met leeftijdssuggesties gebaseerd op verschillende categorieën, waaronder geweld en angst) en sinds enige tijd een levendige discussie over trigger warnings.

Om met die laatste te beginnen: bij nieuwsartikelen die met enige diepte ingaan op het onderwerp zelfdoding, is het al langer gebruikelijk daarbij de landelijke hulplijn te noemen – omdat een stevig corpus aan onderzoek heeft vastgesteld dat verslaggeving over zelfdoding als trigger kan fungeren voor mensen met suïcidale neigingen.

Ik vind er veel voor te zeggen om dat ook te doen bij XR- of filmartikelen die op zelfdoding ingaan – waarom niet? En ook om die waarschuwing te vermelden voorafgaand aan een XR-ervaring. Een mogelijk probleem is dat het een spoiler kan zijn, maar dat is een afweging van belangen die me niet moeilijk lijkt om te maken.

Rode staart
Neem de korte VR-animatie Red Tail (2022) van Wang Fish, die nog tot 18 September 2024 in Nederlandse arthousebioscopen te zien is als deel van het vijfde Nu:Reality-programma Trailblazing Taiwan. Het is een steampunkerige animatie van een klein mannetje die de staart van een rode vis achternazit in een enigszins enge, maar ook aantrekkelijk vormgegeven wereld. De onthulling – spoiler alert voor deze alinea – dat hij allang dood is en dat zelf heeft gedaan, vond ik nogal heftig. Red Tail wordt, voor zover ik weet, vertoond zonder gecoördineerd leeftijdsadvies of trigger warnings.

In Venetië had de sterke VR-ervaring All I Know About Teacher Li, over de conflictueuze Covid-periode in China, wel een waarschuwing vooraf, onder meer vanwege het onderwerp zelfdoding. Maar die waarschuwing kreeg je wel pas binnen de ervaring, als je het ticket al had geboekt, de reis naar het Immersive-eiland Lazzaretto Vecchio al had gemaakt en de headset al op had. Maker Zhuzmo nam de eigen verantwoordelijkheid, maar het was uiteraard beter geweest als die waarschuwing ook in beschrijvingen van het project had gestaan – liefst niet verstopt in een lange tekst die toch niet iedereen leest, maar met duidelijke, opvallende symbolen à la hoe de Kijkwijzer zijn boodschap overbrengt.

Bij Soo Eung Chuck Chae’s gemengde VR/film-ervaring In the Realm of Ripley waarschuwde een medewerker van tevoren wel dat het ‘moderate’ intens zou worden en dat je altijd je hand kon opsteken als het je te veel werd – maar niet dat dit te maken had met de onderwerpen kindermishandeling en zelfdoding in het verhaal.

Borstkanker
De makers van Mammary Mountain, Tara Baoth Mooney, Camille C. Baker en Maf’j Alvarez, deden hun best rekening te houden met de mogelijke emotionele reacties van hun bezoekers. De VR-ervaring was ingebed in een theatrale presentatie, alsof je een dokter bezoekt. Die vraagt toestemming je een vest aan te doen (die met haptische trillingen de impact van het daaropvolgende virtuele onderzoek versterkt) en waarschuwt voor de intensiteit van het komende onderzoek. Ook na afloop komt iemand even naast je zitten om te vragen hoe je het beleefd hebt.

Toch vertelde Alvarez me na afloop dat ze een bezoeker had gehad die vanwege persoonlijke ervaringen met borstkanker door Mammary Mountain sterk van slag was geraakt. “Had ik dat van tevoren geweten”, zei Alvarez, “dan had ik het haar afgeraden.”

Afgeraden – niet verboden; dat is een cruciaal verschil. Maar van een Kijkwijzer-achtige (dus in verschillende aspecten opgedeelde) waarschuwing vooraf, was Alvarez een groot voorstander. Want hoewel je bezoekers niet tegen alles kunt beschermen – en die verantwoordelijkheid ook niet op je moet willen nemen – is het aannemelijk dat wie al van tevoren, bij het boeken van de tickets, deze informatie te zien krijgt, daar rustiger over kan nadenken.

---

Praten over zelfdoding kan gratis, anoniem en 24/7 bij de landelijke hulplijn 113 Zelfmoordpreventie. Bel 0800-0113 of 113 voor een gesprek. Of chat op www.113.nl.

Venice Immersive Winnaars 2024

De driekoppige jury, bestaande uit de drie winnaars van Venice Immersive 2023, de Nederlanders Celine Daemen (Songs for a Passerby) en Adriaan Lokman (Flow) en de Franse Marion Burger (Empereur), had drie prijzen te verdelen.

De Grote Prijs ging naar het labyrintische en Japans geïnspireerde Ito Meikyū van Boris Labbé, een zogeheten free-roaming VR-reis door een abstract en kleurrijk landschap, waarin kleine animatie-loops een bonte, bijna spirituele sfeer creëeren en je eigen blik soms kleine veranderingen veroorzaakt in de omgeving. Bijzonder en zeer VR, maar ook tamelijk richtingloos.

De Speciale Juryprijs ging naar Oto’s Planet van Gwenael François, een vrolijke VR-animatie met uitzonderlijk geslaagd interactiedesign, die ik reeds in Annecy had kunnen zien.

De Prestatieprijs ging naar de MR Impulse: Playing With Reality van Barry Gene Murphy en May Abdalla – zie de vorige VR-blog uit Venetië.