Sundance 2022, blog 2

Terwijl de Nederlandse bioscoopbezoeker terugkeert naar de filmtheaters na weer een nieuwe lockdown, daagt een paar documentaires op Sundance niet alleen bestaande visuele vormen en structuren uit, maar ook de manier waarop ons geleerd is naar film te kijken.

Filmmaker en wetenschapper Nina Menkes (Queen of Diamonds, Phantom Love) presenteerde de documentaire Brainwashed: Sex-Camera-Power. Het fundament van het project is de ietwat TED talk-achtige presentatie Sex and Power: The Visual Language of Cinema, die Menkes eerder gaf aan studenten van het California Institute of the Arts waar ze doceert.

Via zo’n 175 filmfragmenten uit canonieke Hollywood-klassiekers en arthousefavorieten demonstreert Menkes hoe het ontwerp van een shot genderbepaald is en heeft geleid tot een ongezonde obsessie met het seksualiseren van vrouwen in film. De ‘mannenblik’ (male gaze) is het onderwerp van Menkes onderzoek en ze verzamelt een indrukwekkend team van deskundigen: filmmakers (Eliza Hittman, Julie Dash, Joey Soloway) en wetenschappers (Laura Mulvey) die haar argumentatie kracht bijzetten.

De film trekt een lijn van onophoudelijke en versleten hyperseksualisatie van vrouwenlichamen op het scherm naar de date rape-cultuur (verkrachting door bekenden) maar ook naar het gemis van vrouwelijke filmmakers achter de camera. De oplossing zit echter niet in een simplistisch meer vrouwen aannemen. Menkes laat zien dat zelfs als er meer vrouwelijke filmmakers zijn,  de internalisatie van de male gaze ervoor zorgt dat het probleem blijft bestaan.

Brainwashed: Sex-Camera-Power werkt het best wanneer Menkes frame na frame een overtuigend pleidooi bouwt met belastende beelden. De hoorcollege-achtige vorm van de film wringt hier en daar omdat Menkes soms overkomt als een preutse docent die zich opwindt over artistieke verbeeldingen van vrouwelijke seksualiteit op het scherm. Vervolgens presenteert ze haar eigen films als lichtende voorbeelden van hoe de male gaze om te buigen en de vrouw als filmisch subject in plaats van object te laten zien. Voor de balans laat ze ook andere voorbeelden zien, zoals Céline Sciamma’s Portrait de la jeune fille en feu en Chloe Zhao’s Nomadland.

Met dit project vraagt Menkes publiek en filmmakers hun verantwoordelijkheid te nemen in het laten voortbestaan van deze ongelijkheid en daagt filmliefhebbers uit om betere cinema te eisen.

In Three Minutes – A Lengthening debuteert Bianca Stigter, internationaal het meest bekend als producent van de films van Steve McQueen, met een volkomen origineel project. Een project dat geschiedenis en kennis uit archieven combineert met rauw onderzoekswerk. Van gefragmenteerd, willekeurig beeldmateriaal, in 1938 geschoten door een Amerikaanse toerist in een Joodse buurt in het Poolse dorp Nasielsk, maakt Stigter een waardevol historisch object dat blijft geven, mensen en plekken vastleggend die door de Holocaust zijn weggevaagd en op die manier de grenzen oprekt van wat film kan bereiken.

Met Three Minutes – A Lengthening laat Stigter ons proeven van de energie en de levendigheid in deze Joods gemeenschap en kijkt van dichtbij naar het leven hier, voordat de nazi’s het dorp binnenvielen. Volgens de film waren in 1945 nog maar honderd van de 3.000 bewoners van de Joodse buurt in leven.

Zo’n tachtig jaar nadat het ruwe materiaal gefilmd was, verruimen Stigter en haar team – waaronder Glenn Kurtz, kleinzoon van de man die de beelden schoot – de drie minuten beeldmateriaal door het uit te rekken, te herhalen en opnieuw te verpakken dankzij moderne forensische technologie en een flinke dosis creativiteit.

Kurtz had het materiaal in 2009 ontdekt tussen de spullen van zijn grootvader, zag het belang van de beelden in en doneerde ze aan het United States Holocaust Museum, waar de beelden werden gedigitaliseerd. De resulterende 70 minuten film met voice-over van Helena Bonham Carter is niet alleen een opmerkelijk en grondig onderzoek, een delven van geschiedenis en geheugen, maar opnieuw een waarschuwing voor de tragedie van de Holocaust en de levens die verloren werden door een haatdragende ideologie.

Het grootste deel van Fire of Love, de geweldige en soms zelfs ontzagwekkende documentaire van Sara Dosa met voice-over van Miranda July over het wijlen Franse echtpaar vulkanologen Katia and Maurice Krafft, bestaat ook uit archiefbeelden. De meeste beelden werden gemaakt door het echtpaar zelf. Ongeveer twintig jaar professioneel actief voordat ze in 1991 omkwamen bij een vulkaanuitbarsting, blijken de Kraffts een stel vulkanologen en avonturiers die vastberaden hun gedeelde obsessie najoegen: het bestuderen van actieve vulkanen. Gewapend met backpacks, uitrusting en cameras trokken ze van de ene locatie naar de andere, voor de adrenaline spelend met het gevaar van de vulkanen, maar ook overheden waarschuwend voor aanstaande erupties als dast nodig was.

Fire of Love zit tjokvol bedwelmende beelden van een haast ondraaglijke schoonheid. Als je denkt dat beelden van vulkanen – lavastromen, gesmolten aarde, spuwende uitbarstingen – bedwelmend konden zijn, zal Fire of Love je zeker van gedachten laten veranderen.

Dosa vervaardigde een innemend en ontroerend liefdesverhaal, niet alleen over de twee mensen in het midden van de film. Dit gaat ook over hun liefde voor de natuur, als die op z’n wildst en gevaarlijkst is, en over hun ongeëvenaarde inzet voor een heel specifieke passie. Het is een indrukwekkende prestatie die Dosa hier neerzet: met veel creativiteit een grootst en aangrijpend verhaal vertellen dat schoonheid vindt in de rauwe, vernietigende kracht van de natuur.

English version

Sundance 2022 Blog 2

The Power of film

As audiences in the Netherlands return to the theaters after yet another lockdown, a pair of documentaries screening at Sundance challenge not just existent forms and structures, but also the ways that we have been conditioned to view cinema.

Filmmaker and academic Nina Menkes (Queen of Diamonds, Phantom Love) presents her latest documentary Brainwashed: Sex-Camera- Power. The building block of the project is the somewhat TED talk style presentation, Sex and Power: The Visual Language of Cinema, which Menkes initially gave to students at the California Institute of the Arts where she is on faculty.

Pulling about 175 film clips from canonical Hollywood classics and arthouse favorites alike, Menkes demonstrates how shot design is gendered and has led to an unhealthy obsession with sexualizing women on film. The “male gaze” such as it were, is the subject of Menkes’ enquiry and she gathers a formidable team of experts; filmmakers (Eliza Hittman, Julie Dash, Joey Soloway) and scholars (Laura Mulvey) to support her argument.

The film draws a line from the relentless, timeworn hyper-sexualization of women’s bodies onscreen to present day rape culture as well as the desperate lack of women filmmakers behind the camera. Tackling this problem isn’t going to be a simplistic case of achieving gender parity in terms of hiring practices though. Citing examples, Menkes posits that even when women are directing films, the internalization of these tropes only leads to a perpetuation of the problem.

Brainwashed- Sex-Camera-Power works when it does especially as Menkes builds a compelling argument with frame after frame of indicting images. The lecture style structure of the film makes for an awkward experience as Menkes sometimes comes across as a prudish teacher frowning upon artistic depictions of female sexuality on screen. Menkes then holds up some of her own films as shining examples of how to subvert the male gaze while placing the woman as the cinematic subject instead of object. For balance, she presents other examples like Céline Sciamma’s Portrait of a Lady on Fire and Chloe Zhao’s Nomadland.

With this project, Menkes urges filmmakers and audiences alike to own up to their roles in perpetuating this inequality while challenging film lovers to demand better from the cinema that they consume.

In Three Minutes- A Lengthening, Bianca Stigter, best known for her work as a producer of films by Steve McQueen makes her directorial debut with an utterly original project. One that blends history, archival knowledge with bare knuckled investigative work.

A fragmentary, random footage shot in 1938, in a Jewish quarter of Nasielsk, a Polish village by an American tourist becomes a priceless historical artifact that keeps on giving, documenting people and places obliterated by the Holocaust, thus expanding the limits of what film can achieve.

With Three Minutes- A Lengthening, Stigter provides a look at the vibrancy of this particular Jewish community, retracing some of the lives they lived just before their village fell to Nazi forces. According to the film, by 1945, only 100 out of Nasielsk’s 3000 Jewish population- inclusive of the people captured in the footage- was alive.

Eighty something years after the raw footage was captured, Stigter and her team of collaborators- including Glenn Kurtz, grandson of David, the original filmmaker- expand the three minutes footage by stretching, replaying and repackaging it using forensic technologic advancement and plenty of creativity.

Kurtz had discovered the original footage among his grandfather’s items in 2009 and recognizing the value, donated it to the United States Holocaust Museum where it was digitized. The resultant 70 minutes feature narrated by Helena Bonham Carter is not only a remarkable and thorough piece of excavation of history and memory but a reminder of the tragedy of the Holocaust and the lives lost due to a hateful ideology.

The bulk of Fire of Love the terrific, a sometimes, awe-inspiring documentary directed by Sara Dosa and narrated by Miranda July about the late French couple volcanologists, Katia and Maurice Krafft is also composed of archival footage. Most, but not all of this footage was shot by the couple themselves. Active professionally for about twenty years until their demise in a volcanic eruption in 1991, the Kraffts were a pair of volcanologists and adventurers single mindedly pursuing their joint obsession, studying active volcanoes.

Armed with their backpacks, equipment and cameras, they would travel from one location to another teasing the secrets of volcanoes mostly for the thrill, but also to warn governments of potential eruptions where necessary.

Fire of Love is packed with intoxicating images of almost unbearable beauty. If you never thought in your wildest dreams that footage of volcanoes- streams of lava, molten earth, blazing eruptions, hot rocks- could be intoxicating, then Fire of Love is sure to change your mind.

Dosa has crafted an engaging and moving love story, not just about the two human characters at the center- although the Kraffts certainly come across as interesting if distant characters. The film is also about their love for nature at its wildest and most dangerous as well as their unrivalled commitment to this very specific passion. Dosa achieves an impressive thing with the way that she presents Fire of Love, creatively putting together a grand and thrilling narrative that finds beauty in the raw and destructive power of nature.