IDFA 2025: Jeugd­docu­men­taires

Waar jeugddocumentaires op IDFA voorheen een eigen competitie hadden, zitten ze nu wat weggestopt in het “dwarsdoorsnedeprogramma” Current Future. Niet per se speciaal voor jongeren gemaakt, maar toch perfect op maat voor de jeugd.

Er valt iets op bij Current Future, de selectie binnen het IDFA-programma die onze kijk op jeugddocumentaires wil uitdagen. De meeste titels lijken niet speciaal voor jonge kijkers gemaakt, en ze zijn allemaal ook in andere secties van IDFA te zien. My Sister’s Room zit bijvoorbeeld ook in de competitie voor korte documentaires, As the Crow Flies in het programma Luminous. En voor de game Lesbian Simulator, waarin je kan spelen dat je lesbisch bent, moet je gewoon naar DocLab. Lijkt me overigens, gezien de vormgeving en alle grappen die erin zitten, perfect op maat voor de jeugd.

“Films die onze kijk op jeugddocumentaire uitdagen en de complexiteit van de wereld van vandaag weerspiegelen”, zo omschrijft de IDFA-website de selectie Current Future. Voor het eerst krijgen die films geen eigen competitie (een gevolg van bezuinigingen waar IDFA mee te maken heeft), maar zijn ze verspreid over verschillende secties in het festivalprogramma. Bestaat er wel zoiets als een jeugddocumentaire?

Dit jeugdprogramma is nu voor de derde keer samengesteld door filmmaker Niki Padidar, die in 2015 zelf de jeugdcompetitie won met de korte film Ninnoc. Een verschil met voorgaande jaren is dat er deze keer alleen films voor 14+ zijn geselecteerd. (Op 23 november vindt wel nog het jaarlijkse blokje IDFA Junior plaats in Eye, los van Current Future georganiseerd door de afdeling educatie, met vier oudere jeugddocumentaires die mikken op 9- tot 12-jarigen.) Die keuze voor 14+ heeft te maken met het feit dat het aanbod voor de jongere doelgroep dit jaar te mager was, aldus Padidar.

Toen Padidar twee jaar geleden bij IDFA van start ging als jeugdprogrammeur presenteerde ze direct een prikkelende notitie met haar opvattingen over het genre. We moeten, kort samengevat, stoppen met simplificerende jeugdfilmformules en niet bang zijn om films te laten zien die de jonge kijkers misschien even in verwarring brengen, maar ook tot nadenken stemmen en ze echt kunnen raken.

Deze keer heeft Padidar een deel van de titels geplukt uit de volwassen selectie die al voor IDFA was gemaakt. Tegelijkertijd zijn titels die ze zelf toevoegde ook opgenomen in andere secties. De meeste zijn korte films, voor Current Future samengevoegd in blokken van drie. Mooi voor een veelzijdige kijkervaring voor het jonge publiek.

Verbeelding prikkelen
Die notitie uit 2023 is nog steeds het uitgangspunt, bevestigt Padidar desgevraagd. Om daaraan toe te voegen dat jongeren echt om zoiets zitten te springen. “Er wordt vaak gezegd dat kinderen documentaires saai vinden. Maar dan denk ik: dat snap ik wel, want ik vind veel van wat ze te zien krijgen ook saai.” Een paar reacties die ik zelf na een voorstelling oppikte geven me inderdaad de indruk dat de jeugd al zo gewend is aan allerlei mediavormen en indrukken dat ze best een experimentje kunnen waarderen.

“We rekken het genre ook op”, vervolgt Padidar. “Het hoeft niet alleen maar klassieke documentaire te zijn.” De uitdaging kan hem al zitten in een ongewone vorm. Als voorbeeld van een film die allicht verbazing kan oproepen en de verbeelding prikkelt noemt Padidar de korte film A Missed Call van Francesco Manzato. We zien een eenzame ruimtereiziger door buitenaardse werelden dwalen terwijl hij zijn ervaringen telefonisch doorgeeft aan iemand die hij al heel lang niet meer zag. Tegelijkertijd zie je ook oude home movies van een gelukkige familie, wat de film een onverwacht sterke emotionele lading gaf. En die sciencefictionachtige vorm zal een jonge kijker die aan games gewend is misschien helemaal niet zo vreemd voorkomen.

Iets dergelijks kan je ook zeggen over de minstens zo wonderlijke zwerftocht door de kunstmatige en vervreemdende landschappen van Ulu Brauns Pacific Vein. Een wereld waarin reclameborden en allerlei andere dingen verwijzen naar onze echte wereld, maar waarbij de maker juist benadrukt hoe we verstrikt zijn geraakt in obsessies met onszelf, met onze consumptie en andere ontsporingen. Een levend schilderij, kan je het noemen.

Moet je zo’n vermenging van fictie en documentaire zoals in deze en andere titels ook zien als een uitdaging voor jonge kijkers? Ik vraag het me af. Zo was een merkwaardig incident uit 2002 – een groep cheerleaders op een school in North Carolina viel collectief flauw – voor Lilith Grasmug de inspiratie voor Some of You Fucked Eva, een intrigerende collage van found footage, begeleid door commentaar van drie tieners. Zelf was ik verbaasd te horen dat die tieners een fictieve toevoeging zijn, maar misschien is dat voor de jongere kijkers minder een punt.

De complexiteit van de wereld
Ook ongewoon van vorm, maar heel creatief en aansprekend is As the Crow Flies van Clara Lacombe. Het is, even simpel als indringend, het ware verhaal van een jongen uit het Afrikaanse Guinée. Hij werd uit zijn vertrouwde wereld weggerukt toen zijn oom hem meenam op een gevaarlijke tocht naar het beloofde land Europa. Terwijl de jongen zijn verhaal aan de filmmaker vertelt, schildert en tekent die het voor onze ogen in een bijzondere vorm van animatie. Prachtig.

Het is ook een film die, zoals de website stelt, de complexiteit van de wereld van vandaag weerspiegelt. Die andere uitdaging dus. Dat hoeft niet alleen te slaan op verre of vreemde werelden, maar je kan het ook dicht bij huis en dicht bij jezelf vinden.

Een van mijn favorieten wat dat betreft is kus kus beng beng, waarmee Ollie Launspach eerder dit jaar afstudeerde aan de Filmacademie. Een heel persoonlijk en ook dapper werkstuk waarin hij probeert uit te vinden hoe zijn vriendin Sterre (die ook een grote creatieve inbreng had) het ervaart dat hij in transitie is. De misverstanden en verwarring laten zien hoe ingewikkeld het is om onze verwachtingen en gevoelens helder te krijgen. Ernst en humor wisselen elkaar af in een perfect passende speelse vorm waarin soms de woorden uit de dagboeken over het scherm buitelen. Ook geselecteerd voor de kortfilm-competitie.

Aanzienlijk ingetogener, maar ook een heel mooi voorbeeld van een intieme kortflm is My Sister’s Room van Pauline Doméjean. Een portret van haar tienerzus Justine, grotendeels opgenomen in de slaapkamer waar ze niet alleen plezier heeft met vriendinnen maar ook wegzinkt in depressiviteit en twijfels over zichzelf en haar toekomst. Wat een onverwacht bevrijdende wending niet in de weg staat. Ook dit zal ongetwijfeld voor veel jonge kijkers heel dichtbij komen.

Vrijmoedige dames
Net als As the Crow Flies is ook de lange, meer traditionele documentaire Rashid, the Boy from Sinjar een film waarin we verder de wereld in trekken. Filmmaker Jasna Krajinovic verbeeldt hier hoe een drama op het wereldtoneel het leven van zijn jonge hoofdpersoon raakt.

Rashid, een vijftienjarige jezidi in Irak met een opvallende krullenkop, hangt het liefst met vrienden rond, of hij helpt zijn vader in een bakkerij. Maar hij kan niet van zich afschudden wat Islamitische Staat hier heeft aangericht. Zijn grootvader werd vermoord, zelf zat hij gevangen, en zijn zusje werd negen jaar geleden ook gevangen genomen en niemand weet waar ze nu is. De razend moeilijke keus tussen vertrekken naar Australië of blijven in zijn vertrouwde Sinjar, zijn echte thuis, wordt steeds nijpender. Juist door zoiets door de ogen van Rashid te laten zien en het alledaagse leven een grote plaats te geven wordt zo’n ver-weg-situatie menselijk en herkenbaar.

Hoe verschillend al die onder de noemer Current Future bij elkaar gebrachte producties ook zijn, in de meeste gevallen zijn het toch jonge hoofdpersonen die voor verbinding met de jeugdige kijkers kunnen zorgen. Maar er is een opvallende uitzondering: If You Don’t Like It, Look Away.

Wanneer een groepje gepensioneerde dames op het strand van Marseille komt om lekker te zonnen passeren ze een brutale graffiti die oudjes maant hun borsten te bedekken. Nou, dan moet je net Joelle en haar vriendinnen hebben. Zodra ze dat ziet steekt ze uitdagend de middelvinger op en trekt spontaan haar topje uit. Ze kletsen over mannen, zijn heel openhartig over seks, maar er kan ook een rauw verhaal opduiken. Regisseur Margaux Fournier zet hier een heerlijk groepsportret neer dat korte metten maakt met vooroordelen over ouderen.

---

Current Future op IDFA | 13 t/m 23 november 2025 | Diverse locaties, Amsterdam