Cannes 2023

Justine Triets Anatomy of a Fall is een prachtige winnaar van een uitstekende Cannes-editie met uitzonderlijke films die een andere blik op de werkelijkheid afdwingen. In die zin was Jonathan Glazers The Zone of Interest dé film van het festival.

Hoe vorm en inhoud samenvielen binnen de competitiefilms van de 76e editie van het filmfestival van Cannes leverde een fascinerend beeld op. Dit is het jaar waarin een film als Trần Anh Hùngs The Pot-au-Feu, weliswaar oogstrelend maar met een summier verhaal, de regieprijs kan winnen, terwijl uitdagender en complexer werk buiten de prijzen valt.

Niets ten nadele van de film – Trầns foodie-drama over de relatie tussen een fijnproever en zijn chef tijdens de belle époque gaat ongetwijfeld een hit worden in Nederlandse filmtheaters, precies door zijn formele consistentie en zijn aangenaam meanderende vertelling – maar Cannes 2023 was ook het jaar van de schurende cinema die onze kritische blik en ons morele kompas op scherp stelt.

Dwingende blik
Hoewel het niet de Gouden Palm-winnaar werd, kunnen we Jonathan Glazers The Zone of Interest bestempelen tot dé film van het festival. Dit vlijmscherpe werk speelt zich af in en rondom de privévertrekken van Rudolf Höss, kampcommandant van Auschwitz-Birkenau. Wat Glazer op een briljante manier aansnijdt in zijn eerste speelfilm in tien jaar (na Under the Skin uit 2013) is dat uitersten naast elkaar kunnen bestaan. We kijken hier naar het alledaagse reilen en zeilen van een nazifamilie, in het afgrijselijke besef dat aan de andere kant van de muur langs hun achtertuin een genocide plaatsvindt.

Het constante gerommel op het geluidsspoor wijst erop dat de uitroeiingsmachine van de nazi’s onafgebroken opereert. Af en toe hoor je schreeuwen, schoten en andere momenten van geweld die de relatieve rust in huize Höss onderbreken. Ondertussen zet de exacte cameravoering van de Poolse cameraman Łukasz Żal je aan om te ontleden wat zich binnen de privévertrekken afspeelt. Glazers film heeft een dwingende blik. De cameraposities doen denken aan surveillancebeelden. Kijk niet weg, dringt de film aan, want dit dagelijks leven is net zo goed de realiteit van Auschwitz-Birkenau. Glazer heeft een unieke film afgeleverd en een radicaal eigen vorm gevonden om de morele afgrond van genocide te visualiseren. Een betere filmische verbeelding van Hannah Arendts concept van de banaliteit van het kwaad bestond nog niet.

The Zone of Interest doet je nadenken over observeren versus wegkijken, over welke morele implicatie de camera met zich meebrengt binnen de cinema. De jury, onder leiding van tweevoudig Gouden Palm-winnaar Ruben Östlund, beloonde Glazers gedurfde werk met de Grote Prijs, het Cannes-equivalent van de tweede prijs.

Diepgang
Een opmerkelijke film die volledig buiten de prijzen viel, maar het verdient te worden meegenomen in beschouwingen op deze festivaleditie is Wang Bings Youth (Spring). Dit eerste deel in een reeks films over het leven van Chinese jongeren is een observerende documentaire van vier uur over textielwerkers in de talloze naaiateliers van Zhili, een stad op een paar honderd kilometer van Shanghai.

Wang draaide ongeveer drieduizend uur aan materiaal in dit epicentrum van de Chinese textielindustrie, waar zo’n twintigduizend naaiateliers goedkope kinderkleding produceren voor de Chinese markt. We hebben allemaal een beeld bij deze industrie. Youth (Spring) gaat niet tegen dat beeld in maar vult het wel aan, voorziet het van diepgang en textuur. Dat is het uitzonderlijke van slow cinema-auteur Wang Bing, die je met de lange duur van zijn werk dwingt om je beeld bij te stellen, te nuanceren en te bevragen. De uitgerekte vorm van deze indrukwekkende documentaire zet de prangende inhoud kracht bij.

Geraffineerd
De Gouden Palm ging naar Justine Triets Anatomy of a Fall, op papier een meer conventionele film, maar in de praktijk bijzonder geraffineerd. Triets vierde speelfilm is een rechtbankdrama over een man die een dodelijke val heeft gemaakt uit zijn huis en over zijn vrouw die voor de rechter moet bepleiten dat zij niet de moordenaar is. Op secure wijze laat Triet de feitelijke blik van het gerechtshof stuiten op de complexiteit van het leven.

Het is een gelaagde film waarin wordt gespeeld met een subjectieve blik: wat je ziet en hoort is altijd onderhevig aan interpretatie. Daardoor kun je de film kijken als een spannend moordmysterie, maar eigenlijk is het een nog veel complexer en spannender werk over de ontbinding van een huwelijk en over de miserabele rollenpatronen die in een gebroken relatie sluipen. Alleen al door haar extreme grip op de vertelvorm, met een fijnmazig script, exacte beeldtaal, waanzinnige montage en briljant spel van Sandra Hüller, is Anatomy of a Fall een lovenswaardige winnaar van een memorabele editie met vele fascinerende films.