Freeze Frame #42

Regisseur Shady El-Hamus (De libi, Forever Rich, Crypto Boy) brengt maandelijks een ode aan een bijzondere filmscène. Deze keer: de ondraaglijk lege blik van Scarlett Johanssons alien in Under the Skin.

Hoe speel je als acteur een personage dat geen enkele menselijke emotie kent? Een personage uit wiens ogen niets valt af te lezen? Hoe speel je een alien?

In het begin van Under the Skin is haar blik ijzig en leeg, maar langzaam, naarmate dit buitenaardse wezen steeds meer menselijke gedragstrekken aanneemt, laat Scarlett Johansson heel subtiel emotie toe in haar spel – alsof haar personage een gevoelswereld ontwikkelt, misschien zelfs een geweten. Is dat laatste dan, vraag je je na het zien van de film af, wat ons mensen mens maakt? En worden we, wanneer we ons geweten te veel laten ondersneeuwen, aliens? Regisseur Jonathan Glazer maakte geen film over aliens, maar over mensen. En doordat we een personage volgen dat niets menselijks in zich draagt en we via haar naar de mensheid kijken, zien we die misschien wel scherper dan ooit.

Het hoofdpersonage komt van een onbekende planeet naar de aarde en kruipt aan het begin van de film in het lichaam van een overleden vrouw. Vervolgens beweegt ze zich, in menselijke gedaante, door Schotland, op zoek naar slachtoffers om zich mee te voeden. Ze verleidt mannen, om zich vervolgens te laven aan hun vlees. Waar een andere regisseur dit gegeven wellicht centraal zou zetten, focust Glazer op andere, interessantere zaken. Zo wordt zijn film geen doorsnee sciencefiction, maar een studie van de menselijke ziel.

In een onvergetelijke scène aan het strand probeert de alien een zwemmer te verleiden. Terwijl de twee staan te praten, horen ze verderop geschreeuw. Ze kijken op, zien hoe een hond wordt meegesleurd door de sterke stroming en hoe een vrouw achter het beest aan gaat. Maar de stroming is zo heftig dat de hond en de vrouw steeds verder van de kust weggesleurd worden. Op het strand zit de man van de vrouw met hun baby’tje. In paniek staat hij op, laat de baby achter en gaat achter zijn vrouw aan. Nu komt de zwemmer ook in beweging. Hij sprint ernaartoe, duikt het water in en probeert te redden wat er te redden valt. Met veel moeite weet hij de man te pakken te krijgen, terwijl de vrouw en hond steeds verder uit het zicht verdwijnen. Hij sleurt de man mee terug naar de kust, maar die is totaal overstuur en gaat opnieuw de zee in. Terwijl de zwemmer buiten adem op de kiezels ligt uit te hijgen, horen we de baby van het stel verderop huilen.

De alien heeft zich al die tijd niet bewogen en staat met een ondraaglijk lege blik te kijken naar wat zich voltrekt. Als kijker wil je schreeuwen – “doe IETS!” – maar het enige dat ze doet, is datgene waarvoor ze naar de aarde is gekomen: slachtoffers maken om zich mee te voeden. Dus loopt ze naar de zwemmer toe, pakt ze een grote steen van het strand en slaat ze hem dood. Terwijl ze zijn lichaam wegsleept, huilt verderop nog steeds de baby. De ouders zijn nergens meer te bekennen. Als de alien met het lichaam van de zwemmer uiteindelijk uit beeld verdwijnt, blijft het kind hulpeloos achter.

Dat het Engelse woord alien verwant is met alienation, ‘vervreemding’, is hier heel toepasselijk. Juist door de afwezigheid van empathie bij het wezen, worden we ons als kijker bewust van ons eigen empathisch vermogen – er zijn mensen in nood en die moeten worden geholpen. Die instinctieve overtuiging is onze kracht.

Is dat dan wat ons mens maakt? De geschiedenis leert dat juist in tijden van grote onzekerheid de mens vatbaar blijkt voor een onmenselijk narratief. Een narratief dat onze instinctieve overtuigingen wegdrukt en ervoor zorgt dat het onderlinge wantrouwen drastisch toeneemt. Wanneer we zo’n narratief te dominant laten worden, leert de geschiedenis ook, kunnen we alleen nog maar apathisch naar elkaar kijken, met een ijzige, lege blik – als aliens.