Freeze Frame #31

Regisseur Shady El-Hamus (De libi, Forever Rich) brengt maandelijks een ode aan een bijzondere filmscène. Deze keer: een naakte intrigant in Borgman.

Ieder jaar staat in de maand mei de filmwereld in het teken van het festival van Cannes. Maar de maanden voordat het festival daadwerkelijk plaatsvindt zijn voor de meeste filmmakers veel belangrijker. Want in die periode staat alles in het teken van geselecteerd of afgewezen worden. Ieder jaar brengt natuurlijk vele, vele, vele teleurstellingen, maar ook enkele euforische aardverschuivingen. Zo’n aardverschuiving is precies waar veel filmmakers van dromen.

Het idee van al die honderdduizenden mensen die er alles aan doen om hun film op tijd af te krijgen en vervolgens maandenlang tussen hoop en vrees leven, doet me duizelen. Ik snap het heel goed, want als je film geselecteerd wordt, zal het jou en je werk in één klap introduceren bij een enorm publiek – niet alleen wordt je film bekeken en gevierd tijdens het festival, maar een selectie zorgt ook vaak voor belangstelling van sales agents en voor je het weet draait je film in bioscopen over de hele wereld. Zo levert een ‘ja’ van Cannes, naast een publiek, ook geld, status en potentiële carrièrestappen op.

De hyperfocus op filmfestivals en filmprijzen heeft alles te maken met de extreem competitieve aard van het bestaan als filmmaker. Je moet je al vroeg in je carrière bewijzen, wetende dat er niet genoeg werk zal zijn voor iedereen. In dat bewijzen ligt precies het gevaar: het kan ervoor zorgen dat je je laat beïnvloeden door datgene waarvan je denkt dat het je succes kan opleveren. Dromen mag natuurlijk. Als professioneel voetballer droom je van de Champions League, als muzikant van grote zalen en festivals. Logisch. Maar de kunst is wel om de focus op het werk te houden en zowel successen als teleurstellingen te relativeren. De enige manier om een langdurige carrière op te bouwen, is om altijd vanuit je eigen intuïtie te blijven creëren en je niet te laten afleiden – al weet ik hoe moeilijk dat is.

Voor de Nederlandse film was het meest bijzondere Cannes-moment van de afgelopen jaren de selectie van Borgman in 2013. Ik was trots toen ik het hele team in smokings en galajurken op de rode loper zag schitteren, zonder ook maar iemand persoonlijk te kennen. Nederland had voor het eerst in tientallen jaren een film in de hoofdcompetitie van het festival en dat Alex van Warmerdam de regisseur was, maakte het eigenlijk alleen maar mooier. Als er iemand is die jaar in jaar uit intuïtief zijn eigen creatieve pad bewandelt, is hij het.

Dat juist Borgman hem uiteindelijk een selectie voor Cannes opleverde, valt te begrijpen. Het voelt als zijn meest internationale film, waarin hij hevig leunt op een overtuigende unheimische sfeer die onder je huid kruipt. Volgens het klassieke uitgangspunt van de vreemdeling die een heersende orde komt verstoren, doet hoofdpersoon Borgman zijn intrede in een gezin uit de hogere middenklasse. De status quo begint te wankelen en Borgman maakt dankbaar gebruik van de chaos die hij zelf creëert. Zonder al te veel verklaring word je meegezogen in de duistere vertelling, die onder meer reflecteert op de vergankelijkheid van uiterlijke rijkdom en geluk.

Het werk van Van Warmerdam was altijd al esthetisch sterk, maar er zit een moment in deze film dat bewijst hoe krachtig zijn cinematografische composities zijn. De naakte Borgman zit gehurkt op het bed en kijkt in alle rust neer op de slapende mensen van wie hij de levens steeds meer in zijn macht lijkt te hebben. Een beeld waar de hele film in zit.

Dat het Van Warmerdam was die daar in zijn smoking in Cannes stond, was voor mij het bewijs dat je te allen tijde bij jezelf moet blijven, in je eigen creativiteit moet blijven vertrouwen, en dat dan, wie weet, ooit…