Dansplaining #25

Dan Hassler-Forest zoekt als de Indiana Jones van de filmwetenschappen maandelijks naar verborgen betekenissen en geheime kamers van de filmgeschiedenis.

Iedereen kent Star Wars als een op kinderen gerichte franchise vol robots, ruimteschepen en laserzwaarden. De films en series lijken vooral te bestaan om speelgoed en T-shirts te verkopen. Maar met de nieuwe streaming-serie Andor (2022) brengt schrijver-regisseur Tony Gilroy de reeks terug naar zijn radicale politieke roots.

Elke filmliefhebber kent Francis Ford Coppola’s epische Vietnam-film Apocalypse Now (1979), maar het is minder bekend dat hij de film overnam van George Lucas, die al veel eerder stond te popelen om een rauwe, radicale oorlogsfilm te maken waarin hij zijn ongezouten kritiek op het Amerikaanse beleid kon uiten. Het liep allemaal anders: Lucas besloot zijn politieke ideeën naar een meer fantastische context te verplaatsen en maakte een technologisch baanbrekend ruimteavontuur over eenzelfde soort conflict.

De ongelijke strijd tussen sympathieke rebellen en een schijnbaar onoverwinnelijke Empire vormde in de ogen van Lucas een mooie metafoor voor de Vietnamese guerrillastrijders die het opnamen tegen de gigantische troepenmacht van de VS. De jonge held Luke Skywalker is dan een kansloze dorpeling die radicaliseert nadat de bezetters zijn familie hebben vermoord. De oude monnik Obi-wan Kenobi geeft hem een nieuw inzicht over de strijd die om hem heen woedt, waar hij zich vervolgens bij aansluit.

Deze overduidelijke politieke subtekst werd door de meeste kijkers helemaal niet gezien: het grote publiek had alleen oog voor de spectaculaire visuele effecten en de sprookjesachtige elementen die de kijkervaring zo plezierig maakten, met name voor kinderen. Maar Lucas bleef hameren op zijn politieke engagement, van de Vietnam-achtige jungle-oorlog in Return of the Jedi (1983) tot de zachte dood die de (Amerikaanse) democratie sterft in de latere prequel-reeks (1999-2005).

Sinds Star Wars door Disney is aangekocht, is dat politieke element verder naar de achtergrond gedrukt. Meer dan ooit dient de franchise pluchen Baby Yoda’s, pretparkattracties en abonnementen te verkopen, en daarom moeten er vooral niet te veel scherpe randjes aan zitten.

Toch lukt het af en toe om bij uitzondering de subversieve politieke energie die ooit de inspiratie vormde voor Star Wars opnieuw naar de voorgrond te trekken. Zo keert Andor zich af van kleurrijke aliens, mythische Jedi-ridders en de iconische laserzwaarden om een back to basics spionageverhaal te vertellen over de vele offers die gepaard gaan met rebellie.

Dit maakt de serie niet alleen toegankelijker voor nieuwe kijkers, maar bovenal geeft het Star Wars een relevantie die het eigenlijk nooit eerder zó expliciet gehad heeft. Want wie zich mee laat slepen door een eerste seizoen dat haarfijn uitlegt waarom opkomend fascisme op alle fronten bestreden moet worden, ontkomt niet aan de conclusie dat ook Star Wars honderd procent politiek kan zijn.