Apocalypse Now

Krankzinnige surfers

Apocalypse Now

Apocalypse Now is een aanklacht tegen de immoraliteit van oorlog, maar ook een nihilistische viering van de duistere kant van de mens. Francis Ford Coppola’s psychedelische oorlogsfilm is één grote paradox.

De paradox van Apocalypse Now valt af te lezen aan de ontstaansgeschiedenis van het werk. En naar nu blijkt in het bijzonder aan de wijze waarop de mysterieuze titel tot stand kwam. Dat wordt onthuld in een gesprek tussen scenarist John Milius en regisseur Francis Ford Coppola dat speciaal werd opgenomen voor de nieuwe blu-ray-uitgave.

Na onsuccesvolle pogingen bij de luchtmacht aan te sluiten voor dienst in Vietnam zette Milius – surfer, mountain man, scenarist en later lid van de legendarische Brat Pack – samen met Coppola, George Lucas en Steven Spielberg zijn studie voort aan de University of Southern California, waar hij meteen een grondige hekel kreeg aan het nieuwe fenomeen ‘hippie’. Milius: “Hippies waren iets anders dan beatniks. Voor hen had ik respect. Hippies daarentegen liepen rond met afbeeldingen van het vredesteken met daarop de tekst ‘Nirvana Now’. Omdat ik gewoon tegendraads wilde zijn, veranderde ik het teken in een B52-bommenwerper en schreef ik bovenaan de tekst ‘Apocalypse Now’.”

Het gesprek van bijna een uur is een van de belangrijkste redenen waarom de nieuwe blu-ray-editie van de film een mijlpaal is, naast eindeloze gesprekken met de hoofdrolspelers, verwijderde scènes, nooit eerder getoonde fragmenten (zoals het alternatieve einde waarin de set in de Filipijnen volledig wordt opgeblazen) en een radio-opname uit 1938 van Orson Welles’ productie van Joseph Conrads roman Heart of Darkness. Weinig andere grote films zijn zo ‘volledig’ uitgebracht. Bovendien is zo’n tweegesprek tussen scenarist en regisseur tamelijk bijzonder. Het biedt een kostbaar inzicht in het chaotische creatieve proces achter een van de beste films ooit gemaakt. Voor de goede orde: de baanbrekende documentaire Hearts of Darkness: A Filmmaker’s Apocalypse (1991), over het moeizame productieproces, is alleen beschikbaar op de 3-disc Collector’s Edition-blu-ray.

Oerkracht
In het gesprek is vooral Milius een openbaring. Hij is een van de meest fascinerende regisseurs van de jaren zeventig, een onbeschaamde macho die nog altijd een bedreiging vormt voor intellectuelen door zijn belezenheid en vrije denkwijze. Milius praat even gemakkelijk over zijn leven als surfer op de Californische stranden en als woesteling in de bergen van Montana, waar hij naar eigen zeggen gewapend met slechts een jachtmes oog in oog met beren kwam te staan, als over zijn kennis van literatuur, Homerus, Shakespeare en vooral Conrad. In een fabelachtig moment in het gesprek reageert Coppola oprecht verbaasd op Milius’ opmerking dat de Odyssee een inspiratiebron tijdens het schrijven vormde, met kolonel Kilgore als de Cycloop en de Playboy-bunnies als de Sirenen. Volgens Coppola had hij hier tijdens het draaien helemaal niet aan gedacht.

Wel dacht hij aan Conrad, van wie hij Heart of Darkness (1902) tijdens het draaien in de Filipijnen meestal bij zich had. Mooi: Conrad als rode draad, de gemene deler. Misschien ligt het geheim van het werk juist in het feit dat regisseur en scenarist op één lijn zaten voor wat betreft de thematiek van Apocalypse Now, de corrumperende werking van oerkracht in de natuur. De angst van Kurtz en Willard/Marlow voor de duistere, eeuwenoude krachten onder de ‘beschaafde’ wereld leidt ertoe dat ze zichzelf aan dezelfde krachten onderwerpen.

Gouden tijdperk
Confronterend, inderdaad. Niet alleen voor de toeschouwer, die na al die jaren opnieuw huivert tussen de vredesboodschappen en geweldsorgies, maar ook voor regisseur en scenarist. Ze begrijpen dat. En ze plaatsen het in de context van het laatste gouden tijdperk van de cinema. “Wie in de jaren zeventig regisseur wilde zijn”, zegt Milius, “had geen andere keuze dan z’n gezonde verstand op het spel te zetten. Dat is de prijs die je ervoor betaalde.”


Apocalypse Now is verkrijgbaar op blu-ray (Universal).