Verslag zesde lezing This Is Film!

De afgelopen maanden deed de Filmkrant verslag van This Is Film! Film Heritage in Practice, een openbare collegereeks met gastsprekers over filmrestauraties en filmerfgoed. In de zesde en laatste bijeenkomst spraken twee vertegenwoordigers van de Wim Wenders Stiftung over de complexe digitale restauratie van Wenders’ Der Himmel über Berlin.

De restauratie van films, zowel beeld als geluid, werd tot voor kort fotochemisch gedaan. Daarbij wordt de film eerst geïnspecteerd en worden ontbrekende ‘sprockets’ en andere beschadigingen (scheuren, plakbandresten et cetera) handmatig gerepareerd, waarna de film wordt gescand via een wetgate-printer. Een speciale vloeistof vult dan de oppervlakkige krassen op, de zogenaamde ‘regen’, maar diepere krassen in de emulsie en andere beschadigingen zoals scheuren konden in het analoge tijdperk niet adequaat verholpen worden.

Dat veranderde met de komst van digitale gereedschappen, zo’n tien tot vijftien jaar geleden. Tegenwoordig is veel mogelijk: het stabiliseren van film, wegpoetsen van beschadigingen, repareren van scheuren, kleurcorrecties en andere ingrepen. De effectiviteit van deze digitale middelen leidt wel tot ethische vragen: hoe ver mag je gaan als restaurator? Vergaande interventies zijn uit den boze. In principe is het origineel het uitgangspunt bij een restauratie, maar wat is eigenlijk dit origineel? Het cameranegatief, de kopie die te zien was bij de première of een latere director’s cut?

En wat als er geen zogenaamde ‘referentiekopie’ in het archief zit die je wilt gebruiken om bijvoorbeeld de oorspronkelijke montage en kleuren te controleren? Het is een verantwoordelijk vak, waarin de gangbare regel is dat je niet te veel ingrijpt. Een oude film ‘verbeteren’ is uit den boze. Maar de grens is vaag en sommige restauratoren zullen hem wellicht oprekken. En filmarchieven hanteren andere normen dan bijvoorbeeld Hollywood-studio’s, waar men de hand er niet voor omdraait om de filmkorrel te minimaliseren en van het stereogeluid een 5.1-mix te maken als een film op dvd en blu-ray verschijnt.

Levenswerk
Te gast waren Laura Holtorf en Francesca Hecht, respectievelijk managing director en restauratie- en projectcoördinator van de Wim Wenders Stiftung. Deze werd in 2012 opgericht met als doel het levenswerk – films, foto’s, polaroids, teksten et cetera – van de Duitse regisseur Wim Wenders (1945), die zijn eerste korte film in 1967 maakte, samen te brengen op één plek en toegankelijk te maken voor een breed publiek. Sinds 2014 zijn twaalf van zijn lange films en vijf korte films gerestaureerd. Ook looft de stichting een beurs van honderdduizend euro uit aan jonge filmmakers om hen te stimuleren innovatieve manieren van vertellen te ontwikkelen – vorig jaar werden vier projecten bekroond.

Holtorf benadrukte dat Wenders al zijn hele leven op zoek is naar mogelijkheden om via specifieke tijd/ruimte-constellaties zijn verhalen te vertellen. Daarbij is de roadmovie een geliefde vorm, zoals te zien is in de fraaie trailer 50 Years of Road Movies die de Wim Wenders Stiftung in 2015 maakte.

Der Himmel über Berlin (winnaar van de prijs voor beste regie op het Cannes filmfestival in 1987) werd ter gelegenheid van zijn dertigste verjaardag gerestaureerd in 4K. Francesca Hecht vertelde dat het een complexe restauratie betrof. Dat kwam vooral omdat het prachtige zwart-wit camerawerk van de Franse cinematograaf Henri Alekan soms plaatsmaakte voor korte kleursegmenten. In 1987 moesten die apart ontwikkeld worden, om pas na een ingewikkeld proces (met allerlei tussenfasen) weer samen te komen. Tot verdriet van Alekan en Wenders betekende het dat de film zoals die in 1987 in de bioscoop draaide minder scherp was dan beoogd.

Voor de nieuwste restauratie werd het cameranegatief gescand, zowel kleur als zwart-wit, en werden de opticals (de overgangen van zwart-wit naar kleur) zeer precies gereconstrueerd. Voor het eerst is de film zonder kwaliteitsverlies te zien, zonder het kwaliteitsverlies van zes generaties bewerkingen – van cameranegatief naar interpositief, dan naar positief, en dat voor zowel kleur als zwart-wit. Het haarscherpe beeld van de nieuwe restauratie doet het schitterende camerawerk eindelijk volledig recht. Wel is het geluid opnieuw gemixt naar 5.1. Dat zal bij menig filmrestaurator toch wel de wenkbrauwen doen fronzen.

Bekijk ook dit (Duits gesproken) gesprek met Wenders over de film en de restauratie.