One-take cinema

Vanaf het moment dat de Noorse terrorist Anders Breivik in 2011 op het eiland Utøya het eerste schot loste, duurde de hel van de door angst en paniek bevangen jongeren 72 minuten. Dat is ook de lengte van de onaf­gebroken opname waarmee regisseur Erik Poppe die dramatische gebeurtenis re­con­strueert in Utøya 22.juli.

Door Leo Bankersen

Op de persconferentie tijdens het filmfestival van Berlijn vertelde Poppe waarom hij voor deze, logistiek gezien razend moeilijke ‘one-take’-techniek koos. De kijker werkelijk het gevoel geven daar te zijn en de werkelijke duur van die beproeving vastleggen, daar kwam zijn nuchtere toelichting op neer.
Hoe vanzelfsprekend die keuze voor hem ook was, het staat haaks op de gangbare praktijk waarbij iedere scène apart wordt opgenomen, en net zo vaak tot het goed is. Poppe schaart zich in het illustere gezelschap van filmmakers die een one-taker aandurfden.
Een lange film in één opname werd pas mogelijk door de introductie van digitale camera’s. Hitchcock kon daar nog niet van profiteren toen hij de klassieke one-taker Rope (1948) draaide. Hij moest smokkelen, omdat een rol film in de camera niet meer dan 10 minuten lang was. Op een slimme manier wist hij de onvermijdelijke montagemomenten te verdoezelen. Een bekende smokkelaar van recenter datum is Alejandro González Iñárritu. Hij gaf het verbeeldingsrijke Birdman (2014) ook het aanzien van een ononderbroken opname.
Alexandr Sokoerov was met Russian Ark (2002) een van de eersten die een speelfilm echt in één opname realiseerde (Mike Figgis had kort daarvoor al het experimentele Timecode gedraaid). Beladen met 35 kilo Steadycam-apparatuur dwaalde Sokoerovs cameraman Tilman Büttner op 23 december 2001 door de zalen en spelonken van de Hermitage, het voormalige winterpaleis van de Russische tsaren. Daar liet Sokoerov een eigenzinnig historisch schouwspel opvoeren met 186 acteurs en meer dan duizend figuranten. Als kijker krijg je het gevoel in een live-performance tussen de acteurs te lopen. Het werkt hier zo goed dat je gaandeweg vergeet dat je naar één lange opname kijkt.
Zoiets voorbereiden en regisseren is een huzarenstukje dat aan zelfkastijding grenst. Dus waarom zou je dat als filmmaker willen? Is het alleen de uitdaging, of is er meer?

Russian Ark

Gevraagd naar zijn keuze voor de techniek liet Sokoerov weten een film ‘als een ademtocht’ te willen maken. Misschien is die poëtische samenvatting wel de beste omschrijving van een geslaagde one-taker.
Een ander voorbeeld is het met diverse prijzen bekroonde Victoria (2015). Ook dit door de straten van Berlijn zwervende avontuur roept zo’n ‘ademtocht’-gevoel op, al ligt het hectische tempo vele malen hoger dan bij Sokoerov. De bravoure van dit filmische stuntwerk van Sebastian Schipper — pas na vijf pogingen lukte het — valt in dit geval samen met de roekeloosheid van de titelheldin en een stel schavuiten.
In interviews gaf Schipper aan dat voor hem de aantrekkingskracht van de one-taker het live-effect was. De suggestie er als kijker echt bij te zijn.
De Amerikaanse acteur Woody Harrelson streefde iets dergelijks na toen hij vorig jaar zijn regiedebuut maakte met Lost in London. Hij ging zelfs nog een stapje verder door deze lichtvoetige thriller niet alleen in één keer op te nemen, maar al tijdens de opname live te vertonen in Britse en Amerikaanse bioscopen. Een versmelting van reality-show, theater en film.
Een spannend evenement, maar over de verdere kwaliteiten verschilden de recensenten van mening. Een film in één keer opnemen is niet altijd een zinnige artistieke keuze. Wanneer de camerapersoon zich bijvoorbeeld gedwongen ziet bij een stuk vol dialogen driftig van de ene spreker naar de andere te zwaaien, zoals ik weleens zag, schiet het zijn doel voorbij. Maar wanneer het je als kijker meeneemt in een stroom van gebeurtenissen kan het iets bijzonders zijn.
Of wanneer het simpelweg de aangewezen manier is om een onderwerp recht te doen. Zoals bij Utøya 22.juli. Hier geen moment het gevoel dat je naar een huzarenstukje kijkt. Als toeschouwer ben je 72 minuten lang zij aan zij met Kaja. Sober en doeltreffend. Zo moest het en niet anders.

Rope