Interactieve series op Netflix

Sinds een paar jaar brengt Netflix interactieve films en series uit. Als kijker krijg je daarin meerdere keren een meerkeuzevraag voorgelegd over hoe jij wilt dat de film verder gaat. Eén muisklik kan grote gevolgen hebben. Toch?

Inspiratie voor deze ontwikkeling heeft Netflix misschien gevonden bij de ‘Choose Your Own Adventure’-boeken van Edward Packard. Chooseco, uitgever van de boekenreeks, sleepte Netflix zelfs voor het gerecht om het gebruik van de term.

Maar zou dat het enige zijn? Er liggen decennia aan gamegeschiedenis tussen de hoogtijdagen van de boeken in de jaren tachtig en negentig en Netflix’ eerste interactieve films, Puss in Book: Trapped in an Epic Tale en Buddy Thunderstruck: The Maybe Pile, uit 2017. Zo lijkt de Netflix-interface voor keuzes rechtstreeks overgenomen van role-playing games. Minecraft: Story Mode is naast de release op Netflix tegelijk uitgegeven voor meerdere spelcomputers. De makers, Telltale Games, hadden al jarenlang ervaring met het maken van interactieve verhalen in bestaande intellectuele eigendommen, waaronder Game of Thrones en The Walking Dead, maar die worden vanwege hun exclusieve release op spelcomputers hoofdzakelijk als games beschouwd. Black Mirror: Bandersnatch, naar eigen zeggen Netflix’ eerste interactieve verhaal voor volwassenen, gaat over twee mannen die een game maken gebaseerd op een kies-je-eigen-avonturenboek, tegen de grenzen van keuzevrijheid aanlopen en (mogelijk) doorkrijgen dat ze in een film zitten. Zo is de cirkel rond.

Vorig jaar schreef ik in de Filmkrant dat de keuzevrijheid in games een wassen neus is, zeker naarmate ze steeds meer op films willen lijken. Het is om praktische redenen onmogelijk: het vergt onbetaalbare hoeveelheden film- en programmeerwerk om écht uiteenlopende verhalen uit te beelden. Voor nagenoeg elke ingrijpende keuze zou je een nieuwe film moeten maken.

Fundamenteel verandert er daarom weinig door de keuzes in Netflix’ interactieve films. De vrijheid zit vooral in hóé er naar het einde wordt toegewerkt en wat er gebeurt wanneer je op een doodlopend spoor terechtkomt. De beste films omarmen deze beperkingen en stellen niet het ‘wat’ maar het ‘hoe’ centraal in hun keuzes. In Carmen Sandiego: To Steal or Not to Steal wordt de titelheldin geronseld door haar aartsvijanden om voor hen allerlei schatten te stelen. Op de momenten dat je kunt kiezen, komt Carmen in close-up. Ze spreekt de keuze uit als een overpeinzing; de scenario’s die ze zich inbeeldt verschijnen aan weerszijden van haar gezicht. De ene aanpak leidt vaak tot een gunstigere uitkomst voor Carmen dan de ander, maar de plot blijft in grote lijnen hetzelfde. Het is een elegante toepassing van een fundamenteel toch wat tegenstrijdig concept. Beide keuzes blijven over het algemeen binnen Carmens idioom, dus eventuele gevolgen zijn vooral toevallig.

Omdat zowel de keuzevrijheid als de gevolgen ervan bescheiden zijn, beschouwt Chris Franklin, gamecriticus onder de naam Errant Signal, deze opvatting van keuze daarom liever als een vorm van ‘verkenning’. Enige keuzevrijheid is er om te ontdekken wat de personages zouden doen in verschillende, normaliter onwaarschijnlijke situaties, en om te zien wat de makers nog meer in petto hebben.

Tekenfilms lenen zich misschien het beste voor de vrijheid en absurditeit die interactieve verhalen toelaten. Puss in Book, Buddy Thunderstruck en Captain Underpants grijpen de gelegenheid aan om de meest uiteenlopende, absurde situaties uit te beelden met reeds bekende personages. Buddy Thunderstruck en zijn beste vriend Darnell proberen alle (slechte) ideeën uit waar ze in de oorspronkelijke serie niet aan toe kwamen. Puss in Boots komt in een toverboek terecht met een sadistische verteller die de speler medeplichtig maakt aan alle ellende die Puss overkomt.

Licht overdrijvend: de interactieve verhalen lijken vooral je sadistische impulsen te stimuleren. In You vs. Wild laat je avonturier Bear Grylls de wildernis doorkruisen met een uitrusting en overlevingsstrategieën die jij hem voorlegt. Maar hoe charmant en goedgemutst Grylls ook is, blijft het moeilijk de verleiding te weerstaan om hem niet door het ijs te laten zakken of zijn mond vol te laten proppen met slijmerige insecten of giftige flora, zelfs – of juist vooral – wanneer hij zachtjes aanbeveelt om dat niet te doen. Toch onderwerpt Grylls zich in naam van de keuzevrijheid aan hele hopen narigheid.

Dat sadisme gaat twee kanten op: de films kunnen zich meer verloven zodra ze de kijker medeplichtig maken. Plotseling wordt het de vraag hoeveel de kijker bereid is te verduren. In Netflix’ nieuwste interactieve project, Unbreakable Kimmy Schmidt: Kimmy vs. The Reverend van Tina Fey en Robert Carlock, gaat de absurde humor die al in de serie zat voor deze interactieve film tot het uiterste. Verlost van de strenge spanningsboog van afleveringen van 20 à 30 minuten, onderwerpt Kimmy vs. The Reverend de kijker aan grappen die maar vóórtslepen, zoals Titus Andromedons volledige uitvoering van Lynyrd Skynyrds ‘Free Bird’, inclusief gitaarsolo, in een kleine muffe kroeg. Een ander hoogte- (of diepte-)punt komt wanneer Kimmy via een telefoon-keuzemenu uitkomt bij een minutenlange ‘Twelve Days of Christmas’ van Taco Snake, de mascotte van een fictieve restaurantketen. Na elke regel vertrekt haar gezicht meer en meer, maar zij zit net als jij vast aan de gevolgen van je verschrikkelijke keuze.

Maar het is nogal een karwei om zo ver te komen. Niet alleen onderbreekt het moeten kiezen steeds je ontspannen, passieve kijkhouding: om alle mogelijke variaties te zien moet je bepaalde scènes meerdere keren opnieuw laten beginnen. De beloning voor de verhoogde inzet is hooguit proportioneel voor toegewijde liefhebbers, zoals vroeger bij een boxset met B-kantjes of de extra’s op een dvd.

Zelfs al liggen de verhalen van de interactieve films vooraf vast, is de belofte van interactie dat de kijker écht het verloop van die verhalen kan bepalen. Jíj wordt verantwoordelijk gehouden voor de uitkomst. De personages doen dat in ieder geval al wel: Puss in Boots zal zijn ongenoegen over je keuzes herhaaldelijk uitspreken; personages in Kimmy vs. The Reverend doorbreken de vierde wand om je te berispen wanneer je het weer eens verknoeit. Het doet je haast vergeten dat juist de filmmakers die fouten en folteringen in het scenario hebben geschreven.

De politieke implicaties van dat systeem zijn tekenend: naarmate niet alleen het werk maar ook de verantwoordelijkheid voor de uitkomst van een film bij de individuele kijker komt te liggen, hoe beperkt die invloed ook is, blijven de afwegingen van filmmakers en uitgevers buiten zicht. Evenals, noem eens wat, bedrijven die vervolgens weer met die keuzedata aan de haal gaan.

In een artikel voor Games and Culture zien cultuurwetenschappers Daniel Muriel & Garry Crawford een verband tussen keuzevrijheid en handelingsvermogen in games, waaronder interactieve films, en hoe we omgaan met persoonlijke verantwoordelijkheid in het echte leven. Wat zij als het ‘belangrijkste terugkerende thema in de (neoliberale) samenleving’ beschouwen. De nadruk van interactieve films op keuzevrijheid en de illusie dat die keuzes wezenlijke gevolgen hebben, bestendigt een wereldbeeld waarbij we onszelf vooral als individuen zien en een louter individuele relatie onderhouden met mediagiganten als Netflix. Maar onze invloed als individuen is minimaal en dat zie je nu mooi weerspiegeld in de bescheiden invloed op de loop van het verhaal in interactieve films. Het is als de sprookjes van ‘een beter milieu begint bij jezelf’, ‘stem met je portemonnee’ of hoe de schuld van de tweede besmettingsgolf in de schoenen wordt geschoven van de individuele burger, in plaats van halfslachtig en tegenstrijdig beleid aan te pakken.

Uiteindelijk leidt die toegenomen keuzevrijheid tot onmacht en vervreemding. Hoe dieper je in een keuzemenu terechtkomt, des te minder er te kiezen valt. Er wordt je geen ruimte gegund om iets te breken, of eraan te ontsnappen. En aan het eind, net zoals in die telefonische keuzemenu’s, wordt de lijn verbroken.

Interactie op Netflix

Van goed naar minder goed:

1. Unbreakable Kimmy Schmidt: Kimmy vs. The Reverend
2. Carmen Sandiego: To Steal or Not to Steal
3. Buddy Thunderstruck: The Maybe Pile
4. Puss in Book: Trapped in an Epic Tale
5. Captain Underpants Epic Choice-o-Rama
6. You vs. Wild
7. Minecraft: Story Mode
8. Black Mirror: Bandersnatch
9. Stretch Armstrong: The Breakout