Holland Festival: Chronicle of Current Events

Tijdens het Holland Festival zal met het stuk Chronicle of Current Events een van de werken in première gaan waaraan de Russische regisseur Kirill Serebrennikov werkte tijdens zijn huisarrest. In deze ode aan componist Mieczysław Weinberg verbindt de Letse violist Gidon Kremer met hulp van Serebrennikov het verleden aan het heden.

Na meer dan anderhalf jaar werd het huisarrest van film- en theaterregisseur Kirill Serebrennikov afgelopen april plotseling omgezet naar een uitreisverbod. Ondanks het feit dat hij tijdens zijn huisarrest met niemand anders dan zijn advocaat mocht communiceren, zat Serebrennikov in die tijd niet stil: hij monteerde zijn film Leto (die in zijn afwezigheid in Cannes in première ging) en regisseerde een aantal toneelstukken, waaronder een opera van Verdi in Hamburg, een opera van Mozart in Zurich en het toneelstuk Barocco voor zijn eigen theater Gogol Center in Moskou. Hij werkte ook mee aan een stuk dat komende week tijdens het Holland Festival in première gaat: Chronicle of Current Events van de Letse violist Gidon Kremer en het door hem opgerichte kamerorkest Kremerata Baltica.

Dit stuk brengt een ode aan de honderd jaar geleden geboren Russisch-Poolse componist Mieczysław Weinberg. “Ik had het idee om, ter viering van zijn honderdste verjaardag, Weinberg’s levensverhaal te vertellen door zijn muziek te combineren met een aantal multimedia-elementen”, vertelt Kremer. “In de afgelopen jaren heb ik een aantal werken van Serebrennikov gezien, en ik was altijd onder de indruk van zijn eigentijdse benadering. Toen duidelijk werd dat hij zelf in de problemen was geraakt, leek hij me de juiste persoon om te benaderen voor een samenwerking aan dit project. Hij hielp me dit plan te verfijnen en gaf het een nieuwe richting. Ik ben hem erg dankbaar dat hij voorstelde mijn ideeën te ‘verbinden’ door bruggen te slaan naar onze tijd en daardoor te voorkomen dat het project slechts een historische ‘documentatie’ zou zijn.”

Ook stelde Serebrennikov Kremer voor aan zijn assistenten en studenten, waardoor zijn rol als curator van dit project nog groter werd. Kremer: “Nadat ik [scenarioschrijver] Valeri Petsjejkin, [regisseur] Artjom Firsanov en [muziekadviseur] Daniil Orlov in Moskou had ontmoet, werd het nog crucialer om het onderwerp op een nieuwe manier te benaderen. In onze besprekingen kwam steeds duidelijker naar voren dat het gebruik van verwijzingen de beste manier was om het project te verbinden aan de huidige tijd.”

Chronicle of Current Events is een bekende ‘samizdat’ (een clandestien gedrukte en verspreide publicatie), die wegens kritische inhoud over mensenrechten en gerechtelijke procedures in de Soviet-Unie van de jaren zestig en zeventig heimelijk werd gecirculeerd. Door het stuk naar deze publicatie te vernoemen, wil Kremer een licht werpen op de opmerkelijke parallellen tussen die tijd en het heden. “In ons project komt Weinbergs muziek op de eerste plaats. Ze vormt een inspiratiebron voor de videokunstenaars, en stelt hen in staat om onze tijd daaraan te spiegelen. Zo willen we onderzoeken hoe de heersende ideologie in een land het leven van kunstenaars kan beïnvloeden. De titel van het stuk verwijst dan ook niet naar de daadwerkelijke publicatie Chronicle of Current Events, maar is – geïnspireerd op waar destijds de inhoud van die publicatie om draaide – een verwijzing naar de zoektocht naar waarheid en gerechtigheid.”

Een klein uitstapje naar Moskou, waar in het Gogol Center Serebrennikov’s Barocco opgevoerd wordt – zijn meest persoonlijke theaterstuk tot nu toe, ontwikkeld tijdens zijn huisarrest. In een eclectisch raamwerk van scènes onderzoekt Serebrennikov hierin de staat van de hedendaagse kunstenaar. Scènes die onder andere raken aan Valerie Solanas’ aanslag op Andy Warhol, Michelangelo Antonioni en de Tsjechische student Jan Palach die zichzelf uit protest tegen de inval van het Warschaupact in Tsjecho-Slowakije in brand stak. Vuur loopt als een rode draad door het stuk heen: verzengend maar ook zuiverend. Aan elkaar geregen aan die vurige draad tonen de fragmenten uit de mythologie van de jaren zestig een geschiedenis van (politiek) protest en (esthetische) omwenteling. Het culmineert in een hartverscheurende scène waarin een met de rechterhand aan een gemaskerde agent geboeide pianist zich niet laat weerhouden om met zijn vrije hand nog piano te spelen. Een geschiedenis die op dit moment wereldwijd, maar zeker in Rusland, schrijnend relevant is. Tijdens de première van het stuk kwamen de acteurs aan het einde op met shirts waarop #FreeKirill stond.

Het is misschien wel het meest karakteristieke onderdeel van het werk van Serebrennikov: in welke discipline hij ook werkt, hij heeft een bijzonder talent voor het in het heden laten resoneren van het verleden (en andersom). Serebrennikovs hedendaagse licht onthult altijd iets onverwachts in de vaak duistere geschiedenis. Dat gebeurt in Barocco door middel van assemblage, en in zijn toneelenscenering van Lars von Triers The Idiots door middel van hercontextualisering. In de film The Student (2016), waarin een jonge leerling onder invloed van rechts-conservatief gedachtegoed radicaliseert en daarmee zijn lerares bijna (maar door haar doorzettingsvermogen toch niet helemaal) tot waanzin drijft is dit licht zelfs zo sterk dat Serebrennikov er min of meer zijn eigen toekomst als kunstenaar in Rusland mee voorspelt.

“Mijn doel in muziek is de afgelopen zestig jaar altijd hetzelfde geweest”, vertelt Kremer. “Ik wil de harten van luisteraars openen, hun kennis vergroten en emoties vrij baan geven.” Hij had geen betere medestander dan Serebrennikov kunnen kiezen.

Chronicle of Current Events gaat op 7 juni in première op het Holland Festival. Daarna zal het project in verschillende Europese muziektheaters te zien zijn.