Focus: Russische Dooi

Keert de vrijheid ooit nog terug in Rusland? Misschien valt er hoop te putten uit het verleden, en dan vooral uit de kortstondige Russische Dooi (1957-1968). Eye Filmmuseum in Amsterdam vertoont vijf films uit die periode, waaronder Als de kraanvogels overvliegen (1957) en De brief die nooit verzonden werd (1959) van Michail Kalatozov. Beide films zijn ook in andere filmtheaters te zien.

“Pronkstukken van de Russische Dooi”, noemde Filmkrant-redacteur Hugo Emmerzael Als de kraanvogels overvliegen (1957) en De brief die nooit verzonden werd (1959) drie jaar geleden in een artikel in Filmkrant. Terecht, want beide films van Michail Kalatozov zijn aangrijpende drama’s.

Als de kraanvogels overvliegen breekt met de propagandistische oorlogsheroïek van de Sovjet-film. Geen heldhaftige soldaten die met doodsverachting tegen nazi-Duitsland vechten, maar het lot van een achterblijvende geliefde. In de film is oorlog een vernietigingsmachine die slachtoffers aan en achter het front maakt. De brief die nooit verzonden werd volgt vier jonge geologen op een expeditie in Siberië. Ook hier is Sovjet-heldendom ver te zoeken als zij worden overvallen door oerkrachten in de onvoorspelbare natuur.

Naast de twee films van Kalatozov, die landelijk worden uitgebracht, vertoont Eye nog drie films uit dezelfde periode. Ik ben twintig (Mne dvadtsat let; Marlen Choetsjiev, 1965) portretteert drie jongeren die doelloos door Moskou slenteren en ademt in zijn losheid de invloed van de Franse nouvelle vague. In Andrej Tarkovski’s debuutfilm De jeugd van Ivan (Ivanovo detstvo; 1962) sluit een twaalfjarige jongen zich bij partizanen aan, nadat zijn ouders door de Duitsers zijn vermoord. De synopsis doet misschien een propagandafilm vermoeden, maar de film is een aangrijpende karakterstudie van een getraumatiseerde jongen, die symbool staat voor alle kinderen van oorlogsgeweld.

De vijfde Dooifilm is To Love… (Lyubit…; Michail Kalik, 1968), een openhartige film over de zoektocht naar de aard van de liefde. De autoriteiten konden de film niet waarderen en hij werd in een gecensureerde versie uitgebracht – het illustreert nog eens dat de Russische Dooi niet geromantiseerd moet worden. Dat was in 2020 ook te zien in Andrej Konchalovski’s historische drama Dear Comrades!. Daarin vallen een loyaal partijlid in 1962 de ideologische schellen van de ogen als de partijleiding een staking bloedig laat neerslaan. Ook te zien in Eye.

Eye Classics: Russische Dooi | 9 t/m 20 januari 2025 | Eye Filmmuseum, Amsterdam
Info: Als de kraanvogels overvliegen | De brief die nooit verzonden werd | Dear Comrades! | Ik ben twintig | De jeugd van Ivan | To Love…