Focus: Monogaam of niet?

Wat vieren we eigenlijk op Valentijnsdag? De romantische leugen van de monogame liefde? Ik hou van jou en blijf je trouw? Lab11 verklaart met het programma ‘The More the Merrier: Moving Beyond Monogamy’ de op één persoon gerichte liefde tot suikerzoete fictie. Maar de alternatieven in het filmprogramma ogen ook niet per se aanlokkelijk.

Dat de mens niet monogaam is, is geen nieuws. Het aantal liefdesrelaties dat spaak loopt, zegt genoeg. Toch betekent dat niet dat monogamie als ideaal verdwijnt. De meeste mensen storten zich na een stukgelopen liefdesrelatie weer in een monogame relatie. Is deze seriële monogamie lemmingengedrag? Zo kun je het zien als je geen hoge pet op hebt van het vermogen van mensen om de beste keuze in de liefde te maken. Wie dat vindt, ziet de overgrote meerderheid van de mensheid als schapen die achter elkaar in de liefde de verkeerde kant op lopen.

Is het zo simpel? Dat zou het zijn als de alternatieven voor monogamie flonkerende liefdesparadijzen waren. Maar de zeven speelfilms en één documentaire in het programma ‘The More the Merrier: Moving Beyond Monogamy’, dat vanaf Valentijnsdag tot eind maart in Lab111 wordt gehouden, geven niet die indruk. Ze roepen eerder de gedachte op dat in welke vorm de liefde ook wordt gegoten ze nooit alleen geluk brengt, maar altijd ook frustraties, conflicten en onbegrip. Wie een liefdesrelatie of -relaties begint, krijgt het hele pakket.

Het programma opent op Valentijnsdag met een panelgesprek onder de titel: ‘Is monogamie nog van deze tijd?’ Het antwoord komt met als moderator Dorien van Linge (schrijver van Feminist fataal en journalist bij de Volkskrant) van relatiecoach Roos Reijbroek, non-monogamist Mattijs Marioneaux-Hak en Nathalie Cardinaels, schrijver van Ik hou van jou en jou en jou.

Dat monogamie niet alleen tot geluk leidt, levert relatietherapeuten een goed inkomen op, maar als iedereen polyamoreus was, hadden ze vast en zeker ook geen gebrek aan werk. Zo zouden de drie geliefden in Truffauts klassieker Jules et Jim (1962) misschien veel baat hebben bij een relatietherapeut. Dan zou hun driehoeksverhouding mogelijk minder tragisch eindigen. Door dit einde toont Jules et Jim niet echt een aanlokkelijk alternatief voor monogamie. Dat geldt ook voor Les valseuses (Betrand Blier, 1974), waarin twee criminele vrienden een spoor van vernieling en geruïneerde (vrouwen)levens achter zich laten. In hun gedrag zien we geen gezellige polyamorie, maar seksisme en vrouwenhaat. Les valseuses roept nu vooral verbazing op over dat hij indertijd werd gezien als een geinige schelmenfilm en niet als een portret van twee akelige, immorele kerels.

In Y tu mamá también (Alfonso Cuarón, 2001) eindigt een roadtrip van twee vrienden en een jonge vrouw na gedeelde seksuele ervaringen in een breuk. We zien een bitterzoet coming-of-age-drama, maar geen promotie voor polyamorie. Dat zien we ook niet in Bertolucci’s The Dreamers (2003), want daarin een jonge vrouw, die in 1968 in een appartement in Parijs met twee vrienden seksuele grenzen verlegt, uiteindelijk de gaskraan open. De drie overleven het dankzij een gelukkig toeval. Het wordt eentonig, maar ook Shortbus (John Cameron Mitchell, 2006) zal weinig kijkers overhalen om zich in (seks)relaties met meerdere mensen te storten. Het groepsportret van met seks tobbende personages, die in een club van hun remmingen worden bevrijd, vatte Filmkrant-recensent Mike Naafs samen in: “Ik neuk dus ik besta.”

In Les amours imaginaires (Xavier Dolan, 2010) raken twee twintigers, die een stel zijn, beiden verliefd op een derde persoon. Ook hier leidt dat niet tot een gelukkig samenzijn, maar in dit geval tot een einde waarin alles bij het oude blijft. Waarom Her (Spike Jonze, 2013) in het programma zit is een raadsel, want de film gaat niet over polyamorie, maar over een bijzondere monogame relatie: een man wordt verliefd op de stem van een computerprogramma.

Het programma besluit met de documentaire Monogamish (Tao Ruspoli, 2017), waarin filmmaker Ruspoli na zijn scheiding een rondje langs relatietherapeuten, schrijvers, juristen en familieleden maakt om uit te zoeken hoe het zit met monogamie en meervoudige liefdesrelaties.

Misschien een troost: ook hij komt er niet uit.

‘The More the Merrier: Moving Beyond Monogamy’, 14 februari tot 26 maart, Lab111, Amsterdam.