Focus: Leiden Essay Film Festival

Een festival met essayfilms was er nog niet. Prima idee om met het Leiden Essay Film Festival (LEFF) zo’n festival te beginnen. Na de opening in Museum De Lakenhal zijn in twee dagen ruim veertig essayfilms te zien.

Het is nog niet zo eenvoudig om te definiëren wat een essayfilm is. De organisatoren van Leiden Essay Film Festival vinden dat essayfilms in elk geval reflectief moeten zijn en “een sterke persoonlijke zeggingskracht” hebben. Anders gezegd: “In woord en beeld denken de filmmakers na over de wereld waarin zij leven en over de blik waarmee ze die waarnemen.”

Ook belangrijk: “In hun avontuurlijke zoektochten vermengen ze non-fictie met fictie en combineren ze stijlen en genres.” Kortom, essayfilms zijn een interessant genre, dus alle reden voor een essayfilmfestival.

Het LEFF opent in Museum De Lakenhal met Undead Voices (Maria Iorio & Raphaël Cuomo, 2019-2021). De film wekt een Italiaanse amateurdocumentaire uit 1975 over de radicale Italiaanse feministische beweging tot leven. Daarbij stelt de film vragen over de politieke en sociale aspecten van archieven: wat blijft verborgen onder het stof liggen en wat wordt vertoond? Voorafgaand aan de film is er een lezing van Laura Rascaroli, hoogleraar aan de universiteit in Cork en schrijfster van het boek How the Essay Film Thinks.

In de twee dagen na de opening zijn ruim veertig lange en korte films te zien in Cinema Kijkhuis. Ze lopen uiteen van “pure essays” tot “essayistische fictie” en gaan over thema’s waarmee de wereld hevig worstelt, zoals macht, migratie en arbeid. Te zien zijn veel recente films, maar er staan ook klassiekers op het programma.

Een kleine greep. In de Belgisch-Franse experimentele documentaire Juste un mouvement (Vincent Meessen, 2021) staat de Senegalese intellectueel Omar Blondin Diop centraal. Die figureerde als een maoïstische student in Jean-Luc Godards revolutionaire politieke pamfletfilm La Chinoise (1967). Juste un mouvement toont dat Diop, die in 1973 onder verdachte omstandigheden in een gevangenis in Dakar overleed, een interessantere denker was dan de filmmaker. Ook te zien is Disquiet (2025) van de Britse kunstenaar en activist Lis Rhodes. De film toont met commentaar van Rhodes protestbeelden over de mondiale geschiedenis van militarisering, surveillance en uitbuiting.

Een onconventionele biopic is het drie uur durende Henry Fonda for President (Alexander Horwath, 2024). De archief-essayfilm verweeft de biografie van acteur Henry Fonda met de geschiedenis van de Verenigde Staten. De film confronteert de mythen van het klassieke Hollywood met het hedendaagse Amerika. Van een andere orde is Sergei Loznitsa’s The Natural History of Destruction (2022), dat met archiefbeelden de in de Tweede Wereldoorlog begonnen militaire tactiek van massale bombardementen op steden laat zien en de destructieve gevolgen ervan voor de burgerbevolking.

Naast losse films zijn er drie In Focus-programma’s. ‘In Focus: Harun Farocki’ telt drie films van de Duitse filmmaker en schrijver: Was ist los (1991), Arbeiter verlassen die Fabrik (1995) en Gegen-Musik (2004). ‘In Focus: Kamal Aljafari en de verbeelding van Palestina’ telt drie films van en rond de Palestijnse filmmaker: A fidai film (Kamal Aljafari, 2024), Capricorn Sunset (Johannes Binotto, 2023) en Man Number Four (Miranda Pendell, 2024). ‘In Focus: Nguyễn Trinh Thi’ bevat de twee belangrijkste films van deze Vietnamese filmmaker: Letters from Panduranga (2015), over een matriarchale hindoeïstische etnische groep in Vietnam, maar ook over Vietnams koloniale verleden, en How to Improve the World (2020-2021), over wat de moderne wereld kan leren van een groep oorspronkelijke bewoners van Vietnam. De films worden ingeleid door Laura Rascaroli, de hoofdgast van het festival.

Een themaprogramma is ‘Arbeiders verlaten de fabriek’, dat de plaats van arbeid in films onderzoekt, met als beginpunt het eerste Lumière-filmpje La sortie de l’usine Lumière à Lyon (1895). Verder zijn in dit programma te zien Workers Leaving the Googleplex (Andrew Norman Wilson, 2011), Arbeiter verlassen die Fabrik en Four Cinematic Points of View of a Factory Gate in China (Ho Rui An, 2023).

Naast veel recente films betoont het festival met respect aan klassieke essayfilms. Te zien zijn drie imposante voorbeelden: De l’autre coté (Chantal Akerman, 2006), Face Value (Johan van der Keuken, 1991) en Sans soleil (Chris Marker, 1982).

Tenslotte is op voorhand interessant Where No Bells Rings (Lucia Nimcová & David Petráš, 2023), een film over hekserij en genezingsrituelen in volksliederen en verhalen van oudere vrouwen aan de grens van Slowakije, Oekraïne en Roemenië. De kijker belandt, in de woorden van de festivalorganisatoren, “in overgangszones naar een mythische, onbekende wereld”. Laat het ontdekken van onbekende, van persoonlijke visies doortrokken werelden nu net het doel zijn van het Leiden Essay Film Festival. Een festival waarin op nadenken geen straf staat.

Leiden Essay Film Festival | 14 t/m 16 september 2025 | Museum De Lakenhal & Cinema Kijkhuis, Leiden