Focus: Gratis tien Japanse documentaires

Nederland heeft IDFA, Japan het Yamagata Iternational Documentary Film Festival (YIDFF). Het documentaireplatform DAFilms vertoont de komende week gratis tien films uit de roemrijke geschiedenis van het prestigieuze Japanse festival. Te zien is onder meer een vroege documentaire van Naomi Kawase.

Het is toeval, maar IDFA en het Yamagata International Documentary Film Festival zijn bijna even oud. Idfa begon in 1988, het YIDFF een jaar later. Nog een overeenkomst: beide festivals kijken met een open blik naar documentaires uit de hele wereld. Tekenend voor de internationale blik van het YIDFF is dat op de eerste editie Het oog boven de put van Johan van der Keuken er te zien was, en zelfs in de prijzen viel (Runner Up Award).

Vanzelfsprekend vertoont het YIDFF ook altijd veel Japanse films. Het documentaireplatform DAFilms vertoont onder de titel Made in Japan, Yamagata 1989-2021 tien spraakmakende documentaires uit het ruim dertigjarige bestaan van het festival. Vanaf 17 januari zijn ze een week gratis te zien, daarna nog twee weken voor wie lid is (of wordt) van DAFilms.

De tien gekozen films geven inzicht in de inhoudelijke en stilistische breedte van de Japanse documentaire cinema. De oudste film is A Movie Capital (Toshio Iizuka, 1991). De film schetst een impressie van de eerste editie van het YIDFF in 1989. Geen documentair meesterwerk, maar boeiend doordat de film laat zien hoe politiek geladen het festival in die tijd was. Niet toevallig was de eerste editie van het festival opgedragen aan Joris Ivens, die – wel toevallig – op de dag dat het festival van start ging in Parijs overleed. De documentaire bevat interviewfragmenten met Ivens’ weduwe Marcelle Loridan en fragmenten uit Q&A’s met filmmakers. A Movie Capital, dat ook beelden bevat van de val van de Berlijnse Muur, maakt de grote verwachtingen in die tijd voelbaar dat de wereld voor iedereen een beter oord ging worden.

Living on the River Agano (Makoto Sato, 1992) legt het schandaal bloot rond een chemische fabriek die vanaf 1964 een rivier jarenlang met kwik vergiftigde, met als gevolg ziekte en dood in de omgeving. De makers maakten niet even snel een aanklacht, maar filmden drie jaar in de omgeving van de rivier. Van Naomi Kawase (The Mourning Forest, True Mothers) is haar vroege documentaire The Weald (1997) te zien. Kawase maakte de film als een documentair companion piece bij haar speelfilm Suzaku uit hetzelfde jaar. In die film gaat een familie in een afgelegen berggehucht ten onder aan economische malaise. Inspiratie haalde Kawase uit de werkelijkheid, waarover ze met The Weald, dat inwoners van een berggehucht portretteert, een documentaire maakte.

The New God (Yukata Tsuchiya, 1999) portretteert de zangeres van een Japanse nationalistische punkband. De film laat haar uitleggen wat haar motieven zijn en wat haar beweegt. Grappig detail: de politiek linkse maker van de film en de zangeres werden tijdens het maken van de documentaire verliefd; het leidde tot een huwelijk.

De documentaire A2 (Tatsurya Mori, 2001) roept de vraag op hoe ver een filmmaker mag of moet gaan in het proberen te begrijpen van monsterlijke daden. De film portretteert leden van de sekte die in 1995 met een gasaanval in de metro van Tokio dood en verderf zaaiden. De sekteleden die aan het woord komen bezweren dat ze niets wisten van het door de sekteleider bedachte plan van de gasaanval. Zij meenden dat zij in een vreedzame en liefdevolle religieuze beweging verkeerden. De film laat zien dat de meerderheid van de Japanners deze lezing niet gelooft en deze mensen uitspuwt. Terecht of niet? In The Cheese and the Worms (Haruyo Kato, 2005) portretteert de maker het dagelijks leven van haar moeder, die niet lang meer te leven heeft. Liefdevol legt de dochter, die met haar moeder en oma in hetzelfde huis woont, de onvermijdelijke weg naar de dood vast.

Dear Pyongyang (Yonghee Yang, 2005) geeft een fascinerend inkijkje in de gedachtewereld van een radicale communist in Japan. De man belandde na de Koreaanse oorlog in de jaren vijftig in Japan, maar bleef altijd heilig geloven in de Noord-Koreaanse heilstaat. In de jaren zeventig stuurde hij zijn drie zonen naar Noord-Korea; zelf bleef hij met hun zus achter in Japan. In Dear Pyongyang bezoekt zij haar broers in Noord-Korea, en legt zij haar vader het vuur aan de schenen over zijn fanatieke overtuiging dat Noord-Korea het paradijs was.

Storytellers (Ko Sakai en Ryusuke Hamaguchi, 2013) is het derde deel van een trilogie over de gevolgen van de grote aardbeving in Japan in 2011. De film laat zien hoe eeuwenoude volksverhalen kunnen bijdragen aan het overdragen van de ervaringen van de slachtoffers aan volgende generaties. Cenote (Kaori Oda, 2019) gaat over het leven rond cenotes, heilige waterbronnen in het noorden van Yucatan in Mexico op plekken waar ooit een komeet insloeg. De Maya’s geloofden dat deze gaten het leven op aarde met het hiernamaals verbonden. Het verleden en heden van de mensen rond de cenotes smelten samen op deze mysterieuze plek, die de maker (die bij Béla Tarr studeerde) heeft vastgelegd in bedwelmende en hallucinerende turquoise onderwaterbeelden.

De selectie van tien films besluit met Komian and Pickles (Koichi Sato, 2021). De documentaire toont het treurige einde van een pickled food-winkel en restaurant, die door de ellende van de covidpandemie na 135 jaar de deuren moeten sluiten. De film volgt de eigenaar, die de trieste beslissing moet nemen, en bezoekers van de winkel en het restaurant. Niet toevallig dat het Yamagata-festival deze film ook wil laten zien, want het restaurant was de hangout-plek van festivalgangers. Misschien symbolisch voor het einde van een tijdperk.

Made in Japan – Yamagata 1989-2021 | 17 t/m 24 januari gratis te zien, daarna nog twee weken voor leden van DAFilms.