Focus: City Stories; From Chicago with Love
Zestig jaar films over mensen zonder gouden lepel

Trick Bag
Het Amerikaanse onafhankelijke documentaireproductiehuis Kartemquin Films bestaat bijna zestig jaar. Doet geen belletje rinkelen? Kan zijn, maar Kartemquin produceerde onder veel meer het Oscar-winnende Hoop Dreams (1994) en Sundance-winnaar Minding the Gap (2018). Het Documentaire Paviljoen van IDFA toont een selectie van twaalf films van het productiehuis, rond het dagelijks leven van alledaagse mensen in een onrechtvaardige samenleving.
De meeste idealistische sociale filminitiatieven uit de jaren zestig en zeventig overleefden de tijd niet. Een voorbeeld is het Amsterdams Stadsjournaal, waarin een collectief van sociaal geëngageerde filmmakers (korte) films maakte over sociale misstanden. Met veel enthousiasme in 1974 begonnen, werd het collectief tien jaar en zesendertig films later na een richtingenstrijd – moesten films altijd politiek en ideologisch zijn? – opgeheven.
Dat had ook zomaar kunnen gebeuren met het in 1966 in Chicago opgericht Kartemquin Films. Ook dit initiatief begon als een collectief van filmmakers die de sociale problemen in Chicago zichtbaar wilde maken. Het idee was dat dit zou leiden tot sociale veranderingen.
Het geloof dat film daartoe in staat is klinkt nu misschien naïef, maar in de jaren zestig en zeventig was dat de heersende opvatting in de linkse (film)beweging. Maar ook bij Kartemquin Films kwam de ontnuchtering: het werken als collectief leidde tot oeverloze ideologische discussies en mensen aanzetten tot sociale actie bleek ingewikkelder dan gedacht.
Het had het einde van het productiehuis kunnen zijn, maar dat gebeurde niet doordat het zich aan nieuwe tijden wist aan te passen. Van een collectief evolueerde Kartemquin Films naar een productiehuis voor gedreven, sociaal geëngageerde individuele filmmakers. De ontwikkeling, met alle ideologische stormen en persoonlijke conflicten waarmee die gepaard ging, staan beschreven in het boek Kartemquin Films: Documentaries on the Frontlines of Democracy (Patricia Aufderheide, 2024). Een ondertitel vol grote woorden, maar in het geval van Kartemquin Films terecht. Bij dit productiehuis geen films waarbij niets op het spel staat, maar altijd films die via menselijke drama’s sociaal onrecht zichtbaar maken. Films die impliciet oproepen om de maatschappij menselijker en rechtvaardiger te maken. Inderdaad: films die in de frontlinie van de democratie staan.
Het Documentaire Paviljoen illustreert onder de titel City Stories: From Chicago with Love de geschiedenis van Kartemquin Films met een retrospectief van twaalf films. Daaronder twee films uit 1968 van Gordon Quinn en Gerarld Temaner, twee van de drie oprichters van het collectief. In Thumbs Down portretteren zij een groep christelijke jongeren die in verzet komen tegen de Vietnamoorlog. Inquiring Nuns volgt twee nonnen die op straat aan voorbijgangers vragen of ze gelukkig zijn.
The Chicago Maternity Centre Story (1976), een collectieve productie van Sharon Karp, Gordon Quinn, Suzanne Davenport, Jennifer Rohrer en Jerry Blumenthal, toont de gezondheidszorg als een meedogenloos verdienmodel. Akelig actueel.
Hoop Dreams (Steve James, 1994) volgt over een periode van drie jaar de ambitie en het streven van twee jongens om profbasketballer te worden. De documentaire, die een Oscar won, is de succesvolste film uit de geschiedenis van Kartemquin Films. Golub: Late Works Are the Catastrophes (Jerry Blumenthal en Rachel Dickson, 2004) portretteert kunstenaar Leon Golub (1922-2004). The Interrupters (Steve James, 2011) volgt een jaar drie violence interrupters, in conflicten geschoolde mensen die ingrijpen en bemiddelen voordat ruzies in geweld exploderen. Minding the Gap (Bing Liu, 2018) volgt jarenlang drie jongeren in een vervallen industriestadje in Illinois. Unapologetic (Ashley O’Shay, 2020) volgt twee vrouwen die in Chicago strijden voor sociale gerechtigheid, tegen politiegeweld voor meer gelijkheid tussen mannen en vrouwen in de Black Lives Matter-beweging.
Naast deze acht lange films is een programma te zien met vier korte films uit de vroege periode van Kartemquin Films. Wat alle films bindt is de aandacht voor individuele levens tegen de achtergrond van belabberde sociale omstandigheden. De treurige conclusie na zestig jaar is dat gezien de stand van zaken in het huidige Amerika Kartemquin Films nog jaren voort kan.
City Stories; From Chicago with Love: An Incomplete Retrospective of Kartemquin Films | 15 t/m 23 februari 2025 | Het Documentaire Paviljoen, Amsterdam