Dansplaining #54

Dan Hassler-Forest zoekt als de Indiana Jones van de filmwetenschappen naar verborgen betekenissen en geheime kamers van de filmgeschiedenis.

Nostalgie is van alle tijden. Iedere generatie heeft een neiging om nieuwe ontwikkelingen met argwaan gade te slaan en stilletjes te denken: “Vroeger was alles tóch beter…” Die onweerstaanbare drang om het verleden te romantiseren lijkt vanzelfsprekend conservatief. Het romantiseren van het verleden is immers typerend voor anti-progressieve politiek. Maar de laatste tijd zien we een nieuwe filmtrend: nostalgie die zich juist af probeert te zetten tegen conservatieve waarden.

Nostalgie-cinema werd in de jaren tachtig voor het eerst als fenomeen geduid door cultuurfilosoof Fredric Jameson. Na de presidentsverkiezingen van 1980 gewonnen te hebben met de slogan “Make America Great Again” deed Ronald Reagan er alles aan om de klok terug te draaien voor progressieve bewegingen van de jaren zestig en zeventig. Nostalgische films uit die tijd, van Star Wars tot Back to the Future, voedden deze politieke beweging met verleidelijke fabels over een terugkeer naar conservatieve waarden.

Bijna vijftig jaar later, met opnieuw een ultraconservatieve president, zou je opnieuw een stortvloed aan films verwachten die meesurfen op deze nieuwste politieke golf. Maar anno 2025 is de relatie tussen politiek en film heel anders. Rechtse politici beschuldigen Hollywood juist aan de lopende band van “radicaal-linkse” propaganda, waarbij populaire kaskrakers als Barbie en Sinners worden bekritiseerd om hun progressieve boodschap.

Deze zomer was het de nieuwste Superman die het vanuit die hoek moest ontgelden. Hierin neemt de belichaming van truth, justice and the American way het op voor een weerloze Arabische bevolking die wordt aangevallen door een overweldigende militaire overmacht. Talloze kranten reageerden met koppen als “Gaat de nieuwe Superman-film over Gaza?”, terwijl zenders als Fox News dagenlang moord en brand schreeuwden over deze nieuwe vorm van “woke”-indoctrinatie.

Het bijzondere van deze superheldenfilm is dat hij tegelijkertijd grossiert in nostalgisch sentiment. Net als in de geliefde Superman-blockbuster uit 1978 is de held een onschuldige en uitgesproken ouderwetse man die te midden van alle cynisme om hem heen hardnekkig idealistisch blijft. Ook nu zien we het contrast met de hypermoderne journalist Lois Lane, die nauwelijks kan geloven hoe iemand zó wereldvreemd kan zijn.

In de cultuurhistorische context van 1978 had die relatie een nadrukkelijk antifeministische richting: vrijgevochten vrouwen als Lois Lane moesten weer op het rechte pad gezet worden door een terugkeer van ouderwetse mannelijkheid.

Maar in de context van nu draagt de nostalgie van Superman een meer progressieve lading. Te midden van alle onrust van dit moment mogen we er namelijk best aan herinnerd worden dat het verschil tussen goed en kwaad soms heel duidelijk is, en mag een nostalgische superheld ons ook herinneren aan het belang van een moreel kompas.