Veertig jaar Filmhuis Cavia

Filmhuis Cavia, het ooit uit de krakersscene ontstane kleinste filmhuis van Amsterdam, viert later dit jaar zijn veertigste verjaardag. In de aanloop wordt met het Cavia Archive Project orde aangebracht in de in de loop van vier decennia vergaarde films, documenten, boekhouding, filmbladen, filmcatalogi en herinneringen.

Begin jaren negentig kwam ik voor het eerst in Filmhuis Cavia in de Amsterdamse Staatsliedenbuurt; om precies te zijn in de Van Hallstraat 52, ooit een internaat voor schipperskinderen. Het kleinste filmhuis van Amsterdam viert eind dit jaar zijn veertigste verjaardag. Wie er eenmaal geweest is, vergeet het nooit.

Om er te komen moet je eerst door een poort, waarna je op een kleine binnenplaats komt. Eenmaal in het mooie oude pand ruik je meteen de penetrante geur van Tijgerbalsem. Want op de begane grond zit een kickboksschool, met atleten die blijkbaar voor elke training het goedje op hun spieren smeren. Filmhuis Cavia zit op de eerste verdieping, daarboven zit het kantoor van Studio Nieuwe Gronden – het productiebedrijf van Digna Sinke.

Het volledig door vrijwilligers – ‘Cavia’s’ – gerunde filmhuis heeft een bioscoopzaal met veertig stoelen en een bar. De prijzen zijn uiterst sympathiek: indertijd vijf gulden voor een kaartje en een gulden voor een pijpje bier, nu is dat respectievelijk 5 euro en 1 euro. Ik zag er onder meer een afgeragde kopie van Martin Scorsese’s Taxi Driver, mede door de kabels, springers en regen een onvergetelijke ervaring: de beschadigingen in de emulsie pasten perfect bij de groezelige sfeer van de film.

Cult
In Nederland bestaat een fijnmazig stelsel van filmhuizen en bioscopen die onder te verdelen zijn in drie circuits. Het eerste circuit zijn de commerciële bioscopen, gevolgd door de wat grotere filmhuizen (met een aantal betaalde banen, waaronder directie en programmeur), en dan volgen de wat kleinere filmhuizen die meestal gerund worden door vrijwilligers en die niet per se een dagelijks programma hebben. Het ooit uit de krakersscene in de Staatsliedenbuurt voortkomende Filmhuis Cavia behoort tot dit ‘derde circuit’.

De filmzaal werd eind jaren zeventig gebouwd als screeningsruimte van en voor het Amsterdams Stadsjournaal, het progressieve filmcollectief dat er indertijd kantoor hield. In november 1983 werd dit zaaltje Filmhuis Cavia, dat veelal arthouse, cult, alternatieve porno en onafhankelijke (politieke) films vertoont. De eerst vertoonde film, op 11 november 1983, was Stalker van Andrej Tarkovski.

Mottenballen
Begin 2021 begon het Cavia Archive Project, waarover Krystel Brown een presentatie gaf tijdens de afgelopen Eye International Conference 2023. Dit project begon in 2021, tijdens de coronapandemie. Doel was orde aan te brengen in de in de loop van vier decennia vergaarde films, documenten, boekhouding, filmbladen, filmcatalogi et cetera. Dit arbeidsintensieve proces, een dag per week, werd grotendeels gedaan door studenten Preservation & Presentation of the Moving Image, de opleiding van de UvA en Eye Filmmuseum. Uiteraard onder supervisie van Cavia-medewerkers.

Spullen uit alle ruimtes – kantoor, projectieruimte, bar – werden geïnspecteerd, geïdentificeerd en gecatalogiseerd, en er werden stapels gemaakt: boeken bij boeken, films bij films, videobanden bij videobanden, enzovoort. Alles werd systematisch vastgelegd in een speciaal daarvoor gemaakte database, waardoor de films (meestal op 16mm, maar ook op 35mm), documenten en andere paperassen makkelijker te vinden zijn. De films (op celluloid) liggen nu onder de projectiecabine, in een ruimte die iets koeler is dan waar ze daarvoor lagen, verspreid over de eerste verdieping. Papieren documenten uit een doos met mottenballen, waaronder de administratie, werden opnieuw verpakt, nu in zuurvrije mapjes.

Een fijne vondst was een deel van de oude programmaboekjes, logo’s en fraaie affiches: nu kan iemand een scriptie schrijven over de ontwikkeling van Cavia’s huisstijl. Ook bleek de Roze Filmdagen, het queer-festival dat begon in Filmhuis Cavia, zijn collectie video’s te hebben achtergelaten, een interessante bron voor bijvoorbeeld een programma over de geschiedenis van gay porn.

Want dat is het uiteindelijke doel van het nog niet afgeronde Cavia History Poject, volgens Brown een “ongoing project”: inspiratie opdoen uit de nu geordende collectie om ideeën te ontwikkelen voor toekomstige programma’s, beter begrijpen hoe de Cavia-collectie is ontstaan en meer inzicht krijgen in de programmering door de jaren heen. Die historische blik op Filmhuis Cavia, de vertoonde films en de (deel)collecties moeten uiteindelijk leiden tot een boek over de geschiedenis van deze buurtbioscoop. Momenteel is er een crownfundingsactie gaande om het boek te financieren. Het is de bedoeling om het in november 2023 te presenteren, wanneer de feestelijkheden losbarsten.

Filmhuis Cavia is op zoek naar oud-medewerkers, organisaties met wie ze samenwerkten en hun trouwe publiek: wie nog Cavia-parafernalia heeft, herinneringen wil delen of ze deelgenoot wilt maken van een onvergetelijke filmervaring kan contact met ze opnemen via caviahistoryproject@gmail.com.