Vergeten zilver – 13 april 2016

De oude man heeft redenen genoeg voor zo’n blije en tegelijk weemoedige blik. Zijn dochters gaan de wereld verkennen zoals hij dat ooit deed, hij heeft ze daarvoor de levenslessen gegeven, maar als de dames uitzwermen blijft hij toch helemaal alleen achter en dat doet pijn. Het slot van het Spaanse Belle epoque (1992, winnaar van een Oscar) toont de desbetreffende grijsaard als een man die het allemaal heeft meegemaakt, en het kost de acteur in kwestie, Fernando Fernán Gómez, niet veel moeite om zijn personage geloofwaardig te maken.

Gómez (1921-2007) was een van de grote Spaanse acteerkanonnen, had ook een staat van dienst als scenarist en regisseur, maar is internationaal nooit echt doorgebroken. Hij speelde in meer dan tweehonderd films. Komedies, horrorfilms, thrillers, melodrama’s en kunstzinnige films, Gómez bezat een grote reikwijdte en een natuurlijk charisma dat het hem makkelijk maakte om zelfs in films van eenvoudige snit indrukwekkend over te komen. In zijn beste rollen trekt hij een scherm van geheimzinnige droefenis rond zich op, waardoor je als kijker geneigd bent elke beweging, elke plooi van zijn doorleefde gezicht te verkennen.

In El espíritu de la colmena (De geest van de bijenkorf, 1973), een verpletterend meesterwerk en in Spanje aanvaard als een nationaal monument van de cinematografie, neemt hij niet de hoofdrol voor zijn rekening. Die is weggelegd voor blikvanger Ana Torrent, zes jaar pas, en verbluffend goed als het meisje dat in de nadagen van de Spaanse Burgeroorlog in een door God verlaten dorpje woont. Haar comateuze staat wordt doorbroken wanneer ze een vertoning van Frankenstein bijwoont en zich betoverd voelt. In haar nieuwe droomwereld bevriendt ze het treurige monster en trekt zich terug uit de boze buitenwereld.

De parallellen met Guillermo Del Toro’s recente voltreffer Pan’s Labyrinth liggen voor het oprapen, maar El espíritu del colmena, geregisseerd door Victor Erice, is veruit de betere film. Hier wordt de fantasie van het kind zonder uitbundige CGI-technieken getoond — de kijker wordt in een staat van verwondering gebracht door suggestie en mysterie. En wanneer buitenstaander Torrent voor het eerst lacht in de film, door een goocheltruc, is dat magisch en diep ontroerend. Die emotie wordt integer uitgespeeld en wint aan kracht door de sombere sfeer in het dorp, waarvan Torrents vader, Fernando Fernán Gómez, de belichaming is. Deze bijenhouder draagt een geheim bij zich dat de kijker niet zal raden, maar dat alomtegenwoordig is. De door cameraman Luís Cuadrado (die na deze film blind werd) in honingkleuren gevangen dorpsomgeving is als een bijenkorf vol zinloos leven, zo stelt Gómez’ voice-over aan het begin van de film: “Someone who observed these things quickly looked away with an expression of indescribable sadness and horror“. Mede dankzij Gómez is El espíritu del colmena een film vol geheimen, vol moeilijk te doorgronden rituelen, die je tijdens elke kijkbeurt opnieuw van de kaart brengt.

El espíritu del colmena (Victor Erice, Spanje, 1973). Te koop op dvd (The Criterion Collection, import, regio 1)