Thuiskijken – oktober 2008

Een selectie uit de videotheek van nieuwe, interessante en curieuze films die niet in de bioscoop zijn uitgebracht. En films opnieuw uitgebracht op dvd.

VAMPYR
Vreemdeling ziet spoken

Een vampierverhaal zonder tanden en nekken en nagenoeg zonder bloed: Carl Theodor Dreyer bewees met vampyr dat je het bekende verhaal ook anders kunt vertellen. In gerestaureerde versie is hij nu op een omvangrijke dvd als onberispelijke Criterion-uitgave te koop.

Terwijl de Hollywoodstudio Universal er met Frankenstein en Dracula in de jaren dertig twee duistere sterren bij had, broedde een Deense regisseur ondertussen op een andere manier om het vampierverhaal te vertellen. Carl Th. Dreyer was niet geïnteresseerd in bloed — in zijn vampyr (1932) zien we maar één vampieraanval —, maar meer in de subjectieve blik, vreemde kadreringen en onalledaagse camerastandpunten. vampyr is spannend op een andere manier. Zo zien we soms een shot van een ruimte waar niemand te bekennen is: het meest vanzelfsprekende — een mens in beeld — ontbreekt. Ook is er een ademloos lange take waarin alleen maar schaduwen te zien zijn, van een eenbenige man, een grafdelver die achterstevoren graaft en dansende paartjes. vampyr is film in de puurste vorm.
Hoewel vampyr de eerste gesproken film van Dreyer was, is er bijzonder weinig dialoog te horen, het meeste wordt visueel opgelost. De ongebruikelijke vertelwijze en toonzetting had ook een keerzijde: bij de Berlijnse première in 1932 stuitte de film op veel onbegrip van de kijkers, men kon het verhaal gewoonweg niet volgen. Dat is des te pijnlijker omdat Dreyer, die allerlei genres naar zijn hand zette, hoopte via het populaire griezelgenre eindelijk te kunnen scoren bij een groter publiek.

Dromer
In vampyr belandt een dromer met gevoel voor het bovennatuurlijke in een Frans dorp waar het duidelijk niet pluis is. Via de tussentitels lezen we dat deze man “een angst heeft voor dingen die hij niet kan benoemen”, een mooie samenvatting voor alles waar het griezelgenre om draait. Filmkenner Tony Rayns (te horen op het commentaarkanaal) ziet genoeg aanwijzingen voor de theorie dat alle vreemde voorvallen in de film niet echt gebeuren maar een projectie zijn van de hoofdpersoon. Zo zou de oude man die zwijgend zijn hotelkamer binnenkomt, zonder dat we enig idee hebben wat hij wil, geen fysieke verschijning zijn maar een ‘mental image’ van de hoofdpersoon. Interessant is dat de dromer aan het begin van de film het dorp binnenkomt als een voyeur maar aan het eind van de film eindelijk tot daden komt. Het slot, waarbij een dokter door tonnen meel wordt bedolven, is huiveringwekkend en werd door de Duitse censor geschrapt.
De acteur die de hoofdrol speelt, is ene Julien West, een pseudoniem voor baron Nicolas de Gunzburg, een aristocraat met Russische vader en Pools-Braziliaanse moeder, die door het leven ging met Rolls-Royce, een kleine witte hond en een Russische ex-kolonel als chauffeur. Zoals zoveel mensen wilde De Gunzburg heel graag in de film. Hij greep zijn kans toen hij Dreyer op een van de feesten van gravin Étienne de Beaumont ontmoette, waar hij voorstelde om vampyr te financieren, onder één voorwaarde: hij wilde de hoofdrol. Het is achteraf moeilijk te beoordelen of zijn stijve verschijning in vampyr te maken heeft met zijn gebrek aan acteerervaring of dat het de bedoeling van Dreyer was om een lege huls te laten zien waarop je alles kunt projecteren. Later werd De Gunzburg overigens hoofdredacteur van Town and Country en was hij jarenlang moderedacteur bij Vogue.
De perfect verzorgde dvd-uitgave van Criterion bevat naast het originele scenario en het verhaal waar vampyr op gebaseerd is (‘Carmilla’ uit de bundel In a glass darkly van Sheridan Le Fanu), ook een boekje met essays en een bonusschijf met een documentaire waarop Dreyer tot leven komt. Zo zien we hem als twintigjarige journalist naast kapitein Cook die in 1909 in de haven van Kopenhagen arriveert, waarna de documentaire vervolgt met aardige woorden van filmreuzen Henri Langois, François Truffaut en Henri-George Clouzot, en afsluit met een interview met de bedachtzame Dreyer zelf, die terecht het laatste woord krijgt over zijn vreemde film over vreemdelingen.

Mariska Graveland

vampyr (Carl Theodor Dreyer, Frankrijk/Duitsland, 1932), te koop op dvd (import, Criterion, regio 1)

Top 10 import-dvd’s

L’ENFANCE NUE en POLICE
Master of Cinema start hun reeks uitgaven van films van Maurice Pialat met zijn baanbrekende speelfilmdebuut l’enfance nue uit 1968 (regio 2). Op de dubbeldisc uitgave staat ook, onder heel veel andere extra’s, Pialats korte filmdebuut l’amour existe (1960). Deze maand volgt ook het door Catherine Breillat geschreven, extreem realistische politiedrama police (regio 2).

MEMORIES OF UNDERDEVELOPMENT
Ook uit 1968, en ook baanbrekend, deze Cubaanse film van Tomás Gutiérrez Alea uit de vroege tijd van Castro’s revolutie. Alea geloofde in Castro’s idealen, maar toont in zijn film ook de ontheemding die de revolutie tot gevolg kon hebben, gepersonifieerd door de eenzaam in Havana ronddolende Sergio Corrieri (Mr Bongo Films, regio 2).

BLACK GOD WHITE DEVIL
Bijna ook uit 1968, en net zo maatschappelijk betrokken, is deze Braziliaanse klassieker uit 1964 van dezelfde distributeur, het meesterwerk van de toen pas 25-jarige Glauber Rocha (Mr Bongo Films, regio 2).

KILLER OF SHEEP
Veelgeroemd maar weinig gezien, deze meesterlijk meanderende film over een zwarte familie in de achterwijk Watts in het Los Angeles van de jaren zeventig. Regisseur Charles Burnett gebruikte muziek van onder andere Etta James, Dinah Washington en Paul Robeson, maar kon de rechten niet betalen. UCLA deed dit vorig jaar alsnog, en nu brengt het BFI de film ook op regio 2 uit.

IM LAUF DER ZEIT
Wim Wenders’ ultieme road movie, sluitstuk van een trilogie waartoe ook alice in den städten en falsche bewegung behoren, eindelijk op dvd (Axiom Films). Geen startpunt en geen vooropgezet doel, alleen die in groezelig zwart-wit gefilmde reis langs de oostelijke grens van West-Duitsland.

ROBERTO ROSSELLINI: DIRECTORS SERIES
Twee films van de Italiaanse meester die de overgang tonen van zijn ’tijdperk Ingrid Bergman’ (in het dvd-debuut van dov’è la libertà…? uit 1954) naar zijn terugkeer naar de oorlogsfilm na hun scheiding in 1957 (in era notte a roma, 1960). Lions Gate, diverse regio’s.

VALERIE AND HER WEEK OF WONDERS
Van de meester van het realisme naar een hoogtepunt uit het surrealisme met deze Tsjechische film van Jaromil Jires uit 1970 (Second Run, regio 2).

JUNGLE STREET & A MATTER OF CHOICE
Het Britse filmtijdschrift Sight & Sound besteedde in het augustusnummer uitgebreid aandacht aan de verdwenen kunst van de ‘double bill’. 52 prominente filmcritici kozen hun favoriete combinatie van films. Deze ‘double disc’ van Britse exploitation stond er niet tussen, maar had niet in het lijstje misstaan (Odeon Entertainment, Regio 2).

STONE
Directe voorloper van mad max, deze Australische culthit uit 1974 van Sandy Harbutt. Hij schreef, regisseerde, produceerde, deed het production design én speelde een hoofdrol in de film over een undercoveragent bij motorclub The Grave Diggers. Schijnbaar vond hij het zelf ook allemaal wat vermoeiend, want Harbutt maakte erna geen film meer (Severin Films, regio 1).

HISTOIRE(S) DE CINEMA
Benieuwd of de Engelse ondertiteling op deze nieuwe Britse uitgave van Godards meesterepos over de filmgeschiedenis completer (maar daarmee ook minder kunstzinnig) is dan die op de Franse uitgave uit 2007 (besproken in de Filmkrant van juli-augustus dat jaar). Artificial Eye, regio 2.

Joost Broeren

Deze lijst is samengesteld door Boudisque. Voor meer informatie ga naar boudisque.nl.

MISS PETTIGREW LIVES FOR A DAY
Bharat Nalluri
Miss Pettigrew: een beetje Mary Poppins en een beetje Cinderella. Een beetje My fair lady en een beetje het meisje met de zwavelstokjes. Daar kun je lekkere fluffy romantische komedies over maken en dat is dan ook gebeurd, naar een reeds bestaande Engelse klassieker uit de tijd waarin de film speelt: 1938, met een wereldoorlog op uitbreken en tegelijkertijd een fijn escapistische zijnsvergetelheid die het leven een beetje decadent kon maken.
Miss Pettigrew is mislukt gouvernante op het moment dat ze een iets te groot meisje onder haar hoede krijgt. Zangeresje Delysia (Disney-prinses Amy Adams) kan namelijk wel wat hulp en sturing gebruiken bij het manoeuvreren tussen haar vele minnaars en aanbidders. En dan wordt Miss Pettigrew zelf verliefd. Natuurlijk. Meer heeft het niet te betekenen en dat hoeft ook niet. Films als deze zijn als schuimtaart. Verre associaties met screwball comedies of felle zedenschetsen kun je maar beter weer terugduwen achter die blinde vlek in je ogen die verlangt naar films met substantie. Nu is het even tijd voor iets dat niets te betekenen heeft. Of toch iets: hoofdrolspeelster Frances McDormand laat zich nooit helemaal transformeren tot een frisgewassen en opgepoetste Eliza Doolittle. Haar gelaatstrekken zijn veel te expressief. Haar présence veel te fysiek. Haar wezen veel te authentiek. Gelukkig maar. Zo’n vrouw van vlees en bloed zorgt ervoor dat miss pettigrew lives for a day (in Nederland niet in de bioscopen uitgebracht en om onverklaarbare redenen voor zijn dvd-editie omgedoopt tot miss pettigrew’s finest hour, alsof het z’n eigen vervolgfilm is) niet helemaal die lichtgewicht eendagsvlinder is die al lang voor zonsondergang is weggedwarreld.
Dana Linssen
(Bharat Nalluri, 2008). Te huur en te koop (RCV).

RECOUNT
Jay Roach
Ik ga naar bed, kom je ook? Ja, zo meteen, ik wacht Florida nog even af. Het was 7 november 2000. En ik moest nog 36 dagen wachten totdat die uitslag kwam. De toekomst van het land dat zichzelf zo graag op de borst klopt als technologisch meest vooraanstaande natie, daar waar de democratie het sterkst tot wasdom is gekomen, het voorland van ons allen, hing af van een 18e-eeuws ponskaartje. Kon de machine die kaartjes wel tellen of toch niet? En waren ze eigenlijk wel geteld? De ene onzinnige rechtszaak na de andere volgde, eindeloze kulinterpretaties van een half regeltje wet uit 1776, maar aan het einde was het precies zoals aan het begin: George W. Bush, de tuinkabouter uit Texas, ging aan de leiding.
Nu, acht jaar later, aan het eind van een rampzalig presidentschap komt HBO Films met de reconstructie van die 36 dagen, veelal vanuit het oogpunt van de verliezer, het kamp van Al Gore. Dat klinkt wat makkelijk, en zo voelt de film ook wel, makkelijk, als een televisiefilm die de gekleurde feiten eens keurig en correct op een rijtje zet, in een format van waarachtigheid, met studiolampen en medium close-ups. Geen fratsen, dat scheelt. Lekker weghappen, niet moeilijk doen.
Ok, doen we. Heerlijk! Met dank aan de trommel topacteurs die regisseur Jay Roach (de lolbroek die vooral roem vergaarde met austin powers en meet the parents) voor zijn neus kreeg. Zo’n Kevin Spacey als campagneleider Ron Klain, die hoeft alleen maar een monoloog van vijf minuten te houden en vervolgens vertwijfeld weg te kijken en je bent verkocht. Ook John Hurt, Ed Begly Jr., Tom Wilkinson (als een heerlijk pragmatische James Baker) en Denis Leary bevredigen de smaakpapillen, maar hoog boven hen allen uit zweeft toch Laura Dern. In recount blinkt ze uit als de volslagen gestoorde Secretary of State Katherine Harris, die op zo’n eiland in haar eigen hoofd leeft dat er geen zinnig woord mee te wisselen valt. Dern laat de echte Harris, ook te zien op archiefbeelden, verbleken tot een suffe boerin met kiespijn. En zo zien wij onze acteurs graag, larger than life. Snel op televisie uitzenden dus maar, deze dvd.
Mike Naafs
(Jay Roach, 2008). Te koop op dvd (HBO / Warner Home Video, import, regio 1).

LADRI DI BICICLETTE (FIETSENDIEVEN)
Vittorio de Sica
Klassiekers kun je eindeloos opnieuw blijven uitbrengen en dat kun je op twee manieren doen: armoedig of rijkelijk voorzien van extra’s. De versie die Homescreen nu van fietsendieven uitbrengt is er een van de armoedige soort: de kijker moet het doen met de aanbeveling ‘…wordt wereldwijd beschouwd als één van de beste films ooit gemaakt.’ Verder is er op de dvd niets te vinden dat die uitspraak verklaart; geen interviews, featurettes of boekje. Waarom de film wordt beschouwd als een icoon van het neorealisme, en ook weer niet, dat moet de kijker er zelf maar bij verzinnen. Bij de oorspronkelijke dvd van de geremasterde versie die twee jaar geleden verscheen zit nota bene een documentaire over regisseur De Sica. Het materiaal is er dus, maar het is hier jammer genoeg weggelaten. Gemiste kans, dus dat gaan we hier even goedmaken. De Sica’s film — het verhaal werd geschreven door Cesare Zavattini die ook met Fellini samenwerkte — doet door zijn eenvoud denken aan een soort oerfictie waar een heleboel andere verhalen uit voortkomen. Antonio’s fiets wordt gestolen waardoor hij zijn baan als posterplakker niet meer kan uitvoeren en zijn gezin niet meer kan onderhouden. Hij kan geen nieuwe fiets meer kopen dus moet hij op zoek naar de dief. Als hij die uiteindelijk vindt, weigert de politie in te grijpen. Het verhaal is eenvoudig en zonder pretenties. Maar desondanks kun je fietsendieven zien als een verkenning van het naoorlogse Rome waarin Antonio hopeloos verdwaalt op zoek naar de dief. Maar ook als een melodramatisch verhaal over overleven. En ook als een sociaal verhaal over overleven doordat Antonio door armoede wordt gedwongen illegale dingen te doen. fietsendieven doet denken aan de film kabuli kid die op het recente filmfestival van Venetië te zien was. Daarin laat een jonge moeder haar pasgeboren baby achter in een taxi. De rest van de film bestaat uit de zoektocht naar de ouders: echte ouders, nieuwe ouders, als er maar iemand voor hem wil zorgen. Ook die film geeft via een simpel verhaal een beeld van de hele Afghaanse maatschappij, net zoals De Sica met een paar grove stroken het naoorlogse Italië liet zien.
Ronald Rovers
(Vittorio de Sica, 1948). Te koop op dvd (Homescreen).

INGLORIOUS BASTARDS
Enzo G. Castellari
‘Eurowar’ is door de impact van thrillers, horror en policiers een beetje het ondergeschoven kindje in de Europese populaire cinema. En toch: wie een beetje zoekt, vindt een schat aan vaak door regisseurs van spaghettiwesterns gedraaide oorlogsfilms die stuk voor stuk even briljant en vermakelijk, en even donker en bizar zijn als hun broertjes in de andere genres. Eén naam die met kop en schouders boven de rest uitsteekt, is Enzo G. Castellari met hét meesterwerk in het subgenre van de Eurowar, namelijk quel maledetto treno blindato, oftewel inglorious bastards uit 1978. Wie een jaar of twee geleden na het nieuws dat Quentin Tarantino’s volgende film hier een remake van zou worden niet kon wachten om het origineel te zien, kon meteen terecht in de krochten van de Aziatische dvd-wereld waar een leuke Chinese versie te vinden was. Dankzij Tarantino zijn de generieke term ‘men on a mission’ en de naam Castellari inmiddels vrijwel volledig gecanoniseerd. Daarom kon het niet uitblijven: inglorious bastards verschijnt nu in een speciale uitvoering met maar liefst drie discs, en dat is een tamelijk bespottelijke vertoning. Op schijf drie kunnen liefhebbers zich verkneukelen om een heuse werkprint. En dat terwijl de afgeronde film er al uitziet als een werk in uitvoering. In deze ruwe kwaliteit zit ‘m nu juist de charme van Castellari’s epos. Verder nog wat korte documentaires, een commentaartrack en een gesprek tussen Tarantino en Castellari. Leuk en aardig allemaal, maar de film zelf? Dat blijf een pareltje met ijzersterke hoofdrollen: Bo Svenson als luitenant Yeager, leider van een dirty Dozen-achtig groepje criminelen, waaronder Fred Williamson die tegen wil en dank een of andere vreselijke nazi-bom op een rijdende trein onschadelijk moeten maken. Ondertussen vermoorden ze Duitsers per dozijn, slachten ze per ongeluk een half bataljon van hun eigen soldaten af en komen ze oog in oog te staan met beeldschone, naakte vrouwen — machinepistool in de hand. Het is duidelijk wat Tarantino in Castellari ziet: de verleiding van de genrefilm in zijn puurste vorm. En dat belooft veel goeds voor de remake.
Gawie Keyser
(Enzo G. Castellari, 1978). Te koop op dvd (import, Severin Films, regio1).