Thuiskijken – 16 september 2015

Pasolini
De politieke kracht van seks

Hoe anno 2015 te kijken naar de erotisch-politiek geladen, wonderbaarlijke cinema van Pier Paolo Pasolini? Met behulp van Abel Ferrara’s Pasolini wordt het bekijken van de nieuwe Pasolini-collectie van BFI een ervaring om nooit te vergeten.

Door Hugo Emmerzael

De films van Pier Paolo Pasolini zijn gemaakt voor een andere tijd en voor een ander publiek. Zijn films zijn zo overduidelijk genesteld in een marxistische cultuurkritiek dat ze gemakkelijk als gedateerd zijn af te doen. Maar dankzij een hernieuwde interesse in moderne Italiaanse cinema, met het succesvolle La grande bellezza achter de rug en de huidige Antonioni-tentoonstelling in EYE, zou je kunnen zeggen dat de films van Pasolini weer precies op tijd hun weg terugvinden naar een groter publiek. Hoe kan dat publiek op zijn beurt een goede ingang vinden in Pasolini’s politieke cinema?
Door Abel Ferrara’s Pasolini (2014) te kijken bijvoorbeeld. Die film weet de toon en feel van een Pasolini-film goed te vangen. Daarnaast zet Ferrara een overtuigend beeld neer van de controversiële Italiaanse meester die geweldig wordt vertolkt door Willem Dafoe. “Seks is politiek”, legt Dafoe in de rol van Pasolini uit in een interview in Pasolini.
Zeker in het geval van Teorema (1968) zou je kunnen zeggen dat de politieke kracht van seks centraal staat. In die film bezoekt een vreemdeling (een jonge Terence Stamp) het huis van een bourgeois gezin. In korte tijd heeft hij seks met elk lid van de familie: vader, moeder, dochter, zoon en zelfs de hulp. Vervolgens krijgen zij allen een openbaring van kosmische proporties, een nieuwe kijk op het inhoudsloze leven dat ze voor de seks eigenlijk hadden. Het is alsof de vreemdeling met elke stoot een beetje meer marxisme, homoseksualiteit en atheïsme in zijn slachtoffers heeft gestopt. Maar als de ontlading is geweest, verlaat hij ze. De existentiële crisis waarin de vreemdeling het verwarde gezin achterlaat wordt verbeeld door weidse shots van het vulkanische landschap van de Etna. Na de uitbarsting rest er alleen maar leegte.

Literatuurklassiekers
Als tegenhangers van de politieke zedenschets kent het oeuvre van Pasolini een royaal aantal verfilmingen van literatuurklassiekers. In de blu-raycollectie van BFI is een vrije adaptatie van de Griekse tragedie Medea (1969) inbegrepen, evenals ‘de trilogie van leven’, een drieluik van epische verfilmingen van Boccaccio’s Il decameron, Chaucers The Canterbury Tales en de Arabische raamvertelling Duizend-en-een-nacht. Met deze verfilmingen haalde Pasolini een venijnige truc uit: door historische settings te nemen kon de filmmaker nog veel gemakkelijker heersende normen en waarden in het Italië van zijn tijd aanvallen. Pasolini laat zien dat het fundament van het Westen rust op gruwelen en dat klassieke literatuur heel goed dienst kan doen als opzet voor een film over seks en transgressie. Bovenal laat hij geen kans onbenut om naar de middenklasse uit te halen. In een van de verhalen van Il decameron (1971) ontdekt een man dat zijn ongehuwde dochter stiekem met een jongen slaapt. Zijn eer is gekrenkt, maar hij ziet een economische remedie: de jongen moet haar snel trouwen zodat diens ouders fors betalen.

Fantasmagorie
De erotisch-politieke lading is onmiskenbaar in het oeuvre van Pasolini, maar je doet zijn werk tekort door alleen daar op te letten. De films van Pasolini zijn er namelijk ook om bij weg te dromen. Soms nachtmerrie, soms fantasmagorie, de films van Pasolini zijn altijd wonderbaarlijk. Vooral de Duizend-en-een-nacht-verfilming Il fiore delle mille e una notte (1974) is magische cinema. Hier roept Pasolini een bovennatuurlijke wereld op waar bijgeloof en magie belangrijker zijn dan politiek. De personages zijn zo naïef als maar kan (het gebeurt meerdere malen dat mensen zich zowaar laten ‘stelen’), maar in deze wereld vol verwondering, waarin dwalers demonen kunnen treffen en slaven plots koning kunnen worden, is dat niet meer dan logisch. Pasolini heeft met Il fiore delle mille e una notte een erotische film gemaakt vol van fantasie en kinderlijke onschuld. Een genot om naar te kijken.

Dodelijke cocktail
Het contrast kan niet groter zijn met opvolger en afsluiter van Pasolini’s oeuvre Salò o le 120 giornate di Sodoma (1975). Deze film, een overzetting van Markies de Sade’s expliciet erotische verhaal naar de laatste dagen van Mussolini’s Sociale Republiek, is exit level-cinema; letterlijk en figuurlijk het eindpunt van Pasolini’s oeuvre. Salò is een dodelijke cocktail van geweld, sadisme en seksuele verdorvenheid. Het is alsof Pasolini (die kort na het afmaken van Salò stierf) wist dat zijn dagen geteld waren. Al zijn frustraties, transgressies en controverses zijn vervat in deze schets van vier fascisten die de levens van vele jonge mensen terroriseren. De film bezorgt je een knoop in je maag, maar is wel door en door Pasolini. Voor de voorbereide kijker is het de laatste nachtmerrie van Pasolini’s politiek geëngageerde brij aan dromen, een ervaring om nooit te vergeten.

Pasolini Blu-ray Collection |  | Italië, 2015 | Regie Pier Paolo Pasolini | Op blu-ray (BFI, r2/B)

Import

Het beste uit het wereldwijde aanbod voor thuiskijkers deze maand, geselecteerd door Boudisque (boudisque.nl).

My Own Private Idaho | Een van de hoogtepunten uit het oeuvre van Gus Van Sant krijgt de Criterion-behandeling. Een roadmovie over Mike, een straatschoffie met narcolepsie (een prachtige rol van de overleden River Phoenix), en Scott, de rebellerende zoon van een burgemeester (Keanu Reeves) die naar Idaho trekken op zoek naar Mike’s moeder. dvd/blu-ray (r1/A) | Criterion

Masterworks of American Avant-garde Experimental Film 1920-1970 | Startpunt van deze uitgebreide en gevarieerde bundel is New Yorks stadssymfonie Manhatta (1921) van Charles Sheeler en Paul Strand. De collectie van 37 films bevat verder werk van onder andere Dudley Murphy, Marcel Duchamp, Oskar Fischinger en Amy Greenfield. dvd + blu-ray | Flicker Alley

The Brood | ‘Zijn er mensen die deze verwerpelijke rotzooi willen zien?’ vroeg Roger Ebert hooghartig toen David Cronenbergs The Brood in 1979 verscheen. Het is een van de gevallen waarbij de criticus op zijn puriteinse tenen werd getrapt, want Criterions heruitgave geeft 36 jaar na dato een volmondig ‘ja’ als antwoord. dvd/blu-ray (r1/A) | Criterion

The Lion in Winter | Katherine Hepburn en Peter O’Toole schitteren in deze heruitgave van Anthony Harvey’s The Lion in Winter. Het is het jaar 1183. De drie zonen van Hendrik II van Engeland (O’Toole) azen op de troon, maar de koning kan geen erfgenaam kiezen. Onvermijdelijk verraad volgt. blu-ray(r2/B) | Studiocanal

The Otto Preminger Film Noir Collection | BFI brengt drie klassieke film noirs van Otto Preminger uit op blu-ray. De box bestaat uit Fallen Angel (1945), Whirlpool (1950) en het briljant getitelde Where the Sidewalk Ends (1950), alle drie films over aan lager wal geraakte onderzoekers, brute moorden en grote gevaren in de nachtelijk stad. blu-ray (r2/B) | Bfi

Oorspronkelijk gepubliceerd in De Filmkrant #380, oktober 2015