FilmSlot: VOD

Vorig jaar brak Video on Demand (VOD) door en dit jaar worden de laatste filmzalen in Nederland gedigitaliseerd. Wat betekent dat voor de filmuitbreng? De nabije toekomst aan de hand van dertien prangende vragen.

→ 1 | Wat is VOD?
Video on Demand (‘video op verzoek’) is een term voor een vergaarbak van manieren voor de filmliefhebber om een film te bekijken op een door hem gewenst moment. Online op de computer, tablet of smartphone, of via kabel of internet op tv. Via een abonnement of door te betalen per gehuurde of gekochte film. Door eerst te downloaden en dan te kijken. Door te streamen of door toegang te krijgen tot een zogenaamde server-cloud.

→ 2 | Hoe ziet de Nederlandse VOD-markt er momenteel uit?
De Nederlandse VOD-markt staat nog in de kinderschoenen, maar is nu al een oerwoud waarin nauwelijks nog te onderscheiden valt welke tak aan welke boom hoort. Kabelaars, telefoniebedrijven, internetaanbieders, een computerfabriek, een bioscoopketen, een distributeur, een producentenclub, videotheekketens; allemaal hebben ze digitale filmwinkeltjes opgetuigd. Een kleine greep: online opereren al een paar jaar Cinemalink, Videoland on Demand, Movie MAX online en sinds vorig jaar ook Ximon en Pathé Thuis. Maar KPN en xs4all werken ook samen met Videoland on Demand, en via glasvezelprovider XMS is bijvoorbeeld het aanbod van de Movie MAX Online Videotheek via het interactieve tv-menu te huur. UPC biedt UPC on Demand, af te rekenen per film, maar ook Film 1 heeft een On Demand-service, zij het uitsluitend als gratis extraatje bij de voorgeprogrammeerde betaal-tv-kanalen, en pas anderhalve week later.

→ 3 | Waarom is er desondanks nog zo weinig legaal aanbod?
Zolang de meeste inkomsten nog uit dvd- en blu-ray-verkoop komen (zie vraag 6), wordt er door de gevestigde orde vastgehouden aan uitbreng-‘windows’ (zie vraag 4 en 10), die de beschikbaarheid van titels via VOD beperken. Oudere titels uit de zogeheten backcatalogus zijn vaak nog niet gedigitaliseerd, waardoor een film als The Silence of the Lambs niet legaal te downloaden is. De meeste VOD-aanbieders azen vooralsnog op dezelfde populaire, nieuwe films en komen pas aan uitbreiding van het aanbod toe als hun winkeltje genoeg omzet draait. Komt bij dat veel Nederlandse VOD-winkels nog maar half zijn opgetuigd. HBO op de iPhone: ja. Maar Nederlandse films van Ximon op de iPad? Nog even geduld a.u.b. De transactiemogelijkheden zijn vaak nog beperkt tot T-VOD (transactional): afrekenen per gekochte of gehuurde film. S-VOD (subscriptional) is de volgende stap: een abonnement om onbeperkt te kunnen kijken.

→ 4 | Welke plek heeft de VOD-release in de uitbrengketen?
Films worden ‘vermarkt’ via een reeks door marktpartijen onderling afgesproken ‘windows’; tijdramen waarin een film achtereenvolgens exclusief op verschillende distributiekanalen beschikbaar komt. De Heineken ontvoering bijvoorbeeld, kwam op 27 oktober 2011 in de bioscoop, vier maanden later (op 8 maart 2012) gevolgd door dvd, blu-ray en VOD, terwijl er toen al drie weken een download op The Pirate Bay stond. Op betaalkanalen komt de film drie tot zes maanden later beschikbaar, waarvoor hij dan tijdelijk uit de VOD-verhuur wordt gehaald, terwijl de koop-dvd gewoon in de (online) winkels blijft staan. Najaar 2013 ten slotte (18 maanden na de bioscooprelease) volgt uitzending bij een omroep, waarna de film weer terug mag naar nog geïnteresseerde VOD-aanbieders.

→ 5 | Waarom zijn speelfilms nauwelijks te zien via Uitzending Gemist?
Als speelfilms na uitzending gratis online worden gezet, missen distributeurs inkomsten uit de dvd-verkoop. Buitenlandse films komen sowieso niet op Uitzending Gemist, omdat de publieke omroep daar geen VOD-rechten van koopt. De standaard VOD-afspraak die sinds vorig jaar geldt voor Nederlandse films die de publieke omroep coproduceert, is dat ze na uitzending nog vier dagen op Uitzending Gemist te zien zijn. Daar kan van worden afgeweken, zoals bij De Heineken ontvoering, die tien dagen te zien was. Telefilms, die primair voor tv worden gemaakt, zijn wel langer online te bekijken, tenzij ze toch in de bioscoop worden uitgebracht. Grootste sta-in-de-weg voor het betaald aanbieden van Nederlandse speelfilms via Uitzending Gemist is de Mediawet, die het ontplooien van commerciële activiteiten van de publieke omroep verbiedt.

→ 6 | Waar wordt de grootste omzet gedraaid?
Dvd en blu-ray brachten vorig jaar 263 miljoen euro aan omzet binnen, de bioscopen 240 miljoen euro. De omzet van films via betaal-tv, publieke en commerciële omroepen is lastig te achterhalen omdat die cijfers niet allemaal openbaar zijn. De omzet van betaalde VOD-aanbieders werd voor 2011 op 53 miljoen geschat, terwijl PriceWaterhouseCoopers voor 2015 130 miljoen euro verwacht. Marktonderzoeksbureau GfK denkt dat VOD dit jaar al de dalende dvd- en blu-ray-omzet verslaat.

→ 7 | Wie wordt straks de Spotify voor films?
Dit jaar bestormen de Amerikanen de Nederlandse VOD-markt: iTunes is sinds medio vorig jaar met filmaanbod begonnen en sinds dit voorjaar ook met Nederlandse titels: distributeur A-Film heeft onlangs een contract gesloten met iTunes. Netflix zoekt Nederlands personeel, Indieflix en Google tv verkennen de Nederlandse markt, Amazon’s Love Film bevestigt noch ontkent geruchten over uitbreiding van de service naar Nederland. Maar ook bedrijven als Albert Heijn, de Free Record Shop, Veronica en Sanoma zouden weleens online films in de schappen kunnen gaan zetten. Ook het Zweedse VODdler snuffelt, na Scandinavië en Spanje, in Nederland rond: een VOD-platform dat gratis films biedt in ruil voor enkele minuten reclame vooraf — een serieus legaal alternatief voor illegaal downloaden, naar Spotify-model. Voor nieuwe titels en populaire klassiekers vraagt VODdler wel geld.

→ 8 | Wat is een aggregator?
Dat is een relatief nieuwe, in VOD-uitbreng gespecialiseerde tussenpersoon op de filmmarkt, die lokale filmrechten van salesagenten en distributeurs verzamelt om die als pakket te verhandelen aan VOD-platforms, zodat die zelf niet met alle afzonderlijke (kleinere) lokale partijen zaken hoeven te doen.

→ 9 | Hoe verandert de filmmarkt door de komst van tv met internetaansluiting?
Naar verwachting worden er dit jaar meer dan een miljoen tv-toestellen met internetaansluiting verkocht in Nederland. Naast gaming-consoles, blu-ray-spelers, de pc, tablet, laptop en smartphone levert dat een heel scala aan apparaten op waarop straks films kunnen worden bekeken. Betaal-tv en VOD-platforms zullen zo versmelten met allerlei online tv- en filmkanalen die door aanbieders als Apple en YouTube worden opgetuigd. Per saldo levert dat een bredere, zij het meer versnipperde afzetmarkt op voor films, waaruit op termijn waarschijnlijk een stuk of drie grote aanbieders komen bovendrijven: die met de grootste naamsbekendheid, het breedste aanbod en de beste service. Maar er komt ook gespecialiseerd aanbod in horror, arthouse, klassiekers of documentaires.

→ 10 | Wat gebeurt er als de windows verdwijnen?
Hollywood kan de windows openbreken en de VOD-platforms een flinke ‘boost’ geven door een reeks grote films tegelijk op alle kanalen uit te brengen. Een aantal grote Hollywoodstudio’s roept dat alle kunstmatig opgehouden windows over één à twee jaar moeten verdwijnen. Bioscopen in Amerika dreigen met boycots als studio’s hun plannen doorzetten om films binnen zes weken na bioscoopuitbreng op VOD-platforms te zetten. Door de nieuwe concurrentie zal de druk op bioscopen om te scoren in het openingsweekend waarschijnlijk toenemen, waardoor de omloopsnelheid van films in de bioscopen zo mogelijk nog groter wordt. Voor distributeurs neemt het risico op flops toe, terwijl ze meer titels moeten uitbrengen om dezelfde omzet te genereren. Het aantal in Nederland uitgebrachte bioscooptitels steeg vorig jaar al van 325 titels met 10.923 kopieën (in 2010) naar 343 titels met 13.189 kopieën. Tenzij de wal het schip keert en exploitanten ervoor kiezen zich met bijzondere titels te profileren en die langer te laten staan.

→ 11 | Wat levert digitalisering op aan kostenbesparingen?
Filmrollen zijn vervangen door een handzame harde schijf (DCP — Digital Cinema Package) die kan worden afgespeeld met een bijgeleverde sleutelcode, terwijl het fysieke transport plaatsmaakt voor verzending via glasvezelkabel of satelliet. Daarnaast wordt het fysieke transport van dvd’s naar winkelketens ingeruild voor de verzending van digitale files naar VOD-platforms. Dat levert distributeurs een substantiële kostenbesparing op.
Anderzijds zullen bioscopen, filmtheaters en VOD-platforms naar verwachting vaker moeten investeren in updates of nieuwe apparatuur. Voor distributeurs geldt dat de backcatalogus in waarde daalt zolang daar nog geen nieuwe digitale standaard voor is.
De marketingkosten dalen wanneer films met één effectieve, luide publiciteitsknal breed in de markt worden gezet, in plaats van een over maanden en vele windows uitgesmeerde campagne. Anderzijds moet er misschien wel weer extra marketingbudget worden uitgetrokken om in de uitdijende markt nog op te vallen.
De ontwikkelingen zullen op den duur leiden tot meer concurrentie en een daling van de gemiddelde prijs per film, waardoor er meer moet worden verkocht om dezelfde winst te halen. UPC On Demand biedt bijvoorbeeld al films aan vanaf 0,99 cent.

→ 12 | Worden arthousefilms straks nog wel in de filmtheaters uitgebracht?
Bioscoopuitbreng is relatief duur, maar wordt gecompenseerd door de publiciteit die een première genereert als etalage voor de rest van de keten. Maar maken de media die over films berichten dat onderscheid nog als alles ‘day and date’ uitgaat? Filmtheaters die concurrentie krijgen van andere uitbrengkanalen, zullen meer geneigd zijn publiekshits te programmeren, terwijl de reguliere programmering ook nog onder druk komt te staan door ‘alternative content’ en ‘specials’ (een festival, retrospectief, themadag). Zie de feelgoodhit Intouchables die in Rotterdam zowel in Pathé als Cinerama en LantarenVenster staat. De programmering verschraalt zo ten koste van ‘kleine’, ‘moeilijke’ arthousetitels die uit de markt worden gestoten. Die films worden dan niet meer gemaakt, of alleen op (gespecialiseerde) VOD-platforms uitgebracht. Er gaan al stemmen op om de bioscoopuitbrengplicht voor Nederlandse (co)producties af te schaffen, zodat het aanbod niet onnodig wordt ‘vervuild’ met minder geslaagde films.

→ 13 | Welk effect heeft digitale uitbreng op de Nederlandse filmproductie?
Terwijl de invloed van de publieke omroep taant als cofinancier van 18 van de pakweg 30 speelfilms per jaar, staan er mogelijk nieuwe partijen op — VOD-platforms op zoek naar exclusieve content — die in Nederlandse films willen investeren.
Door de toenemende concurrentie begint de promotie van een film in een steeds vroeger stadium en zal er in navolging van de boeken- en muziekwereld een persoonlijkheidscultuur ontstaan waarin van makers wordt verwacht dat ze zichzelf meer promoten via communities, websites en fora. Denk aan Martin Koolhoven als tafelgast bij De Wereld Draait Door, wiens persoon misschien wel bekender is dan het bijbehorende werk.

Karin Wolfs